شاپور ریپورتر

اکبر مشعوف
mashoof@iichs.org

شاپور ریپورتر در 26 فوریه 1921/ 8 اسفند 1299 در تهران به دنیا آمد. 1 پدر وی اردشیر جی ریپورتر بود که رضاخان را شناسایی و به آیرونساید فرمانده اصلی کودتای 1299 معرفی نمود. 2 شاپور در سال 1313 دوره شش ساله ابتدائی را در دبستان زرتشتیان تهران به پایان رساند. در سال 1316 مقطع متوسطه را در دبیرستان فیروز بهرام طی نمود و برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت. در سال 1939 در رشته‌های علوم سیاسی، تاریخ، زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه وست مینیستر فارغ‌التحصیل شد. وی بعد از پایان آموزش دانشگاهی و اطلاعاتی به استخدام وزارت امور خارجه بریتانیا در آمد و ماموریتهای مهمی را در فرانسه، خاورمیانه، برمه، هند و چین به عهده گرفت. در سال 1947به عنوان سفیر آکرودیته هند به ایران آمد. 3 وى در زمان ملی شدن نفت مامور به وزارت امور خارجه امریکا شده بود و در سفارت آمریکا به کار اشتغال داشت چنانکه در یکى از سندها مى‏خوانیم: «در جریان بحران نفتى و به مدت یک دوره سه ساله وى به عنوان مأمور موقت وزارت خارجه ایالات متحده، مشاور سیاسى سفیر هندرسن بود. در خلال دوره‏اى که منجر به براندازى مصدق گردید وى مسئولیت عملیات در صحنه را برعهده داشت.»4 ریپورتر مقالاتی به نفع شاه در نشریات انگلیسی می‌نوشت که به تقویت ارکان نظام شاهنشاهی و خود شاه می‌انجامید. و این مقالات را از طریق «دوست شفیق» خود اسدالله علم به رویت شاه می‌رساند.

شاپور ریپورتر همراه با همسرش آسیه آزماتوک یانس و دو فرزندش کامبیز و هما

شاپور ریپورتر همراه با همسرش آسیه آزماتوک یانس و دو فرزندش کامبیز و هما نعمت‌الله نصیری، محمدرضا پهلوی، شاپور ریپورتر در کنار تعدادی از مقامات انگلیسی در تهران مبادله تفاهمنامه خرید سلاح بین ایران و انگلیس با حضور طوفانیان و یکی از مسئولان انگلیسی. ریپورتر نفر اول سمت راست              3 مه 1954
              امیراسدالله عزیزم،
مقاله‌ای را برایت می‌فرستم که 22 اوت سال گذشته هنگامی‌ که اعلیحضرت همایونی هنوز در خارج از کشور به سر می‌بردند برای روزنامه تایمز نوشته بودم. لطفاً با دقت آن را بخوان و به اعلیحضرت نشان بده. زیر بعضی قسمتهای مقاله خط کشیده‌ام. البته معتقدم که این مقاله در آن موقع از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. این مقاله در روزنامه‌های معتبر در سرتاسر نقاط امپراتوری بریتانیا و کشورهای مشترک‌المنافع بارها به چاپ رسیده. در آن موقع نسخه‌ای از آن را برای علاء و نیز امیرابراهیمی فرستادم. البته اطمینان دارم که این مقاله مورد توجه اعلیحضرت و خود شما قرار خواهد گرفت. ملاحظه می‌کنید که من نوشتم، «شاه و دولت او» همچنین می‌گویم «نظام پادشاهی عمیقآ در شخصیت ملی ایرانیان جا افتاده است» و غیره. وقتی همدیگر را دیدیم می‌توانی نظرات را به من بگویی.
              با تقدیم احترام فراوان
              شاپور 5

ریپورتر به پاس خدمات موثرش در کودتای 28 مرداد 1332 به بزرگترین دلال کمپانیهای تسلیحاتی و غیر تسلیحاتی انگلستان در ایران تبدیل شد و به پاس خدماتش به دولت بریتانیا در 29 اسفند 1351 به دریافت لقب "شوالیه" و عنوان "سر" نائل شد و فردای آن روز، روزنامه دیلی اکسپرس مقاله زیر را چاپ کرد.

             افتخارات برای مرد محجوب شاه
             کسی که میلیونها به بریتانیا سود رساند
              بقلم چپمن پینچر
دیروز در کاخ باکینگهام مراسم تجلیل و دادن نشان برقرار بود و از میان همه این افرادی که نشان و لقب گرفته‌اند، کسی که مردم در انگلستان وی را کمتر از همه می‌شناسند همان کسی است که بیش از همه به آنها خدمت کرده است. او سر شاپور ریپورتر است که از اتباع دولت پادشاهی انگلستان است ولی در تهران خانه دارد و به سبب خدماتی که به منافع بریتانیا کرده است به دریافت لقب "شوالیه" و عنوان "سر" نائل شده است. این خدمات بی سر و صدا منافعی به مبلغ صدها میلیون لیره به بریتانیا رسانده است با همه مشاغلی که همراه آن است و بنظر می‌رسد که در آینده نیز بیش از این خواهد رساند... 6

ریپورتر در ماههای آخر حکومت پهلوی نامه‌ها و گزارشات زیادی درباره اوضاع سیاسی ایران برای مقامات دولت انگلیس و امریکا می‌فرستاد که نشان از وابستگی شدید شاه و حکومت پهلوی به غرب است هر چند ریپورتر می‌خواهد نعل وارونه بزند و صحنه خبری روزنامه‌ها و خبرگزاریها را به سمتی هدایت کند که نشانی از وابستگی حکومت پهلوی به دولتهای خارجی در آن دیده نشود.
وزیر امور خارجه، وزارت خارجه و کشورهای مشترک‌المنافع، لندن

             بیست ‌وچهارم اکتبر 1978
             دکتر اوئن عزیز،
با توجه به اینکه طی سی ‌سال گذشته چیزی بیش از یک ناظر منفعل مناسبات ایران و انگلیس بوده‌ام، مایل هستم نکات زیر را در خصوص حمایتهای اخیر جناب‌عالی از شاه که در روز بیست‌ودوم اکتبر 1978 از تلویزیون پخش شد، مطرح نمایم.
این مضمون که تداوم حاکمیت شاه به رغم کاستیهای آن در حوزه حقوق بشر به سود غرب است، به مخالفان آن، با هر گرایش سیاسی، این اجازه را می‌دهد که از آن به عنوان گواهی برای اثبات نوکری شاه در مقابل آمریکا و انگلیس استفاده کنند، و دیگران را نیز به این نتیجه برساند. البته، این حقیقت ندارد. شاه صرفاً از آن جهت ایران را در اردوگاه غرب مستقر ساخته که معتقد است این سیاست به سود مردم و استقلال آنها خواهد بود.? [!]
همچنین من احتمال «سرنگونی» او را قریب‌الوقوع نمی‌دانم. در حالی که مردم ایران خواهان استقرار دموکراسی در ایران هستد، اکثریت آنان که تاکنون سکوت کرده‌اند، دموکراسی را با حکومت توده‌ها و تعصب یکسان تلقی نمی‌کنند. به نظر من، دیری نخواهد پایید که این بخش از جامعه که صدای خود را به گوش دیگران خواهد رساند، بدون تردید، شاه ناگزیر است خود را با اصول حکومت یک پادشاه مشروطه منطبق کند و نه یک حاکم مطلق. به هر حال، ایرانیان، به عنوان یک ملت، دموکراسی و پادشاهی را مانعه‌الجمع تلقی نمی‌کنند.
              شاپور ای. ریپورتر 7

مردم ایران با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 به خدمات شاپور ریپورتر به دولت بریتانیا به عنوان مشاور اطلاعاتی دولت بریتانیا در مسائل ایران و مشاور وزارت دفاع انگلیس پایان داد.

قیام 15 خرداد 1342

بهائیت در سرکوب قیام 15 خرداد چه نقشی داشت؟

پاسخ به ادعای کسی که امام(ره) را «مرجعیت مصلحتی» می‌داند

اصلاحات و سرکوب؛ گام‌های هم‌زمان

چرا این قیام، دگرگون‌ساز شد؟

ملی شدن صنعت نفت

یک رویداد و پنج بازیگر

نطق رزم‌آرا توسط انگلیسی‌ها نوشته می‌شد

ترس همیشگی شاه از انگلستان

«رویدادهای سالیان نهضت ملی ایران» از دریچه دوربین سیدمصطفی مترجم مدنی