«وی [=امام خمینی] در شمار آخرین اموری که برای اصلاح انقلاب صورت داد، تشکیل شورایی به قصد بازنگری و اصلاح قانون اساسی بود. در 4اردیبهشت 1368 با تشکیل هیئتی متشکل از 20 عالم و فقیه، و 5 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، دستور تشکیل شورایی را برای بازنگری، اصلاح و تکمیل قانون اساسی در موضوعات پنجگانه داد. در این شورا، 5 موضوع اصلی از قانون اساسی همچون شرایط رهبری، چگونگی بازنگری احتمالی قانون اساسی در آینده، تمرکز بر مدیریت صدا و سیما، و جز آن بررسی شد». (مدخل خمینی، ص 862)
در صفحه 682 مدخل در زمینه «شورای بازنگری قانون اساسی»، مطالبی آورده و در بیان اهداف و ترکیب این شورا چنین آمده است:
«وی [=امام خمینی] در شمار آخرین اموری که برای اصلاح انقلاب صورت داد، تشکیل شورایی به قصد بازنگری و اصلاح قانون اساسی بود. در 4اردیبهشت 1368 با تشکیل هیئتی متشکل از 20 عالم و فقیه، و 5 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، دستور تشکیل شورایی را برای بازنگری، اصلاح و تکمیل قانون اساسی در موضوعات پنجگانه داد. در این شورا، 5 موضوع اصلی از قانون اساسی همچون شرایط رهبری، چگونگی بازنگری احتمالی قانون اساسی در آینده، تمرکز بر مدیریت صدا و سیما، و جز آن بررسی شد». (مدخل خمینی، ص 862)
در مورد مطالب پیش‌گفته نکاتی قابل ذکر و نقد است که در پی می‌آید:
1. حضرت امام خمینی در حکم مربوط به تشکیل شورای مذکور، از آن به عنوان «هیئت رسیدگی به تدوین متمم قانون اساسى» یاد کرده‌اند و نه «شورای بازنگری قانون اساسی» که در مدخل با این تعبیر ذکر شده است.1
2. در مورد ترکیب این هیئت نیز، اشکالاتی به چشم می‌خورد. نکته اول آنکه مراد از 20 نفر عالم و فقیه، مشخص نیست و نویسنده آقایان میرحسین موسوی و دکتر حسن حبیبی که در لیست بیست نفره امام از آنها نام برده شده را نیز در زمره «عالم و فقیه» برشمرده است که نادرست است. در این لیست 20 نفره تعیین شده توسط حضرت امام خمینی(ره)، اسامی ذیل به چشم می‌خورد:
«الف. حضرات حجج اسلام و المسلمین و آقایانى که براى این مهم در نظر گرفتهام:
1. آقاى [علی] مشکینى 2. آقاى [سید حسن] طاهرى خرمآبادى 3. آقاى [محمد] مؤمن 4. آقاى [اکبر] هاشمى رفسنجانى 5. آقاى [ابراهیم] امینى 6. آقاى [سید علی] خامنهاى 7. آقاى [میرحسین] موسوى (نخست‌وزیر) 8. آقاى حسن حبیبى 9. آقاى [سید عبدالکریم] موسوى اردبیلى 10. آقاى [سید محمد] موسوى خوئینى 11. آقاى [محمد] محمدى گیلانى 12. آقاى [ابوالقاسم] خزعلى 13. آقاى [محمد] یزدى 14. آقاى [محمد] امامى کاشانى 15. آقاى [احمد] جنتى 16. آقاى [محمدرضا] مهدوى کنى 17. آقاى [احمد] آذرى قمى 18. آقاى [محمدرضا] توسلى 19. آقاى [مهدی] کروبى 20. آقاى عبداللَّه نورى که آقایان محترم از مجلس خبرگان و قواى مقننه و اجراییه و قضاییه و مجمع تشخیص مصلحت و افراد دیگر و نیز پنج نفر از نمایندگان مجلس شوراى اسلامى به انتخاب مجلس انتخاب شدهاند».2
لیست مورد اشاره نویسنده مدخل که به طور کامل از صحیفه امام نقل شد، نشان می‌دهد که اولا 2 نفر از این جمع غیر روحانی‌اند و دیگر آنکه برخی از آنها به واسطه حضور در مناسب اجرایی، قضایی و... در این ترکیب قرار گرفته‌اند و نه به واسطه عالم و فقیه بودن. در حقیقت امام در تعیین این ترکیب 20 نفره، بخشی از افراد را به واسطه حضور در مناسب حکومتی و جایگاه حقوقی‌شان در این ترکیب قرار داده است و تعدادی را به واسطه لحاظ شخصیت حقیقی آنان.
در ادامه گفتنی آنکه، با مراجعه به مشروح مذاکرات مجلس، اسامی 5 نفر منتخب مجلس برای حضور در هیئت تدوین متمم قانون اساسی به قرار زیر است:
1. حسین هاشمیان 2. عباسعلی عمید زنجانی 3. اسدالله بیات زنجانی 4. نجفقلی حبیبی 5.سید هادی خامنه‌ای.3
با احتساب نمایندگان مجلس، افراد روحانی حاضر در این شورا، بیست و دو نفر خواهد شد که البته برخی از آنان را نمی‌توان مصداق «عالم و فقیه» مصطلح برشمرد، بلکه روحانیون با سابقه مبارزاتی و سیاسی بوده‌اند که از پیشینه فقهی، علمی و حوزوی پررنگی برخوردار نبوده‌اند.4 این است که گذشته از اشتباه در ارقام و کمیت‌ها، در انتخاب واژگان و در طیف‌شناسی افراد حاضر در شورا نیز، دقت کافی صورت نگرفته است.
3. در مورد موضوعات مورد بررسی در شورای تدوین متمم قانون اساسی نیز آمده است: «در این شورا، 5 موضوع اصلی از قانون اساسی همچون شرایط رهبری، چگونگی بازنگری احتمالی قانون اساسی در آینده، تمرکز بر مدیریت صدا و سیما، و جز آن بررسی شد». پیش‌تر نیز آورده بود: «[امام خمینی] دستور تشکیل شورایی را برای بازنگری، اصلاح و تکمیل قانون اساسی در موضوعات پنجگانه داد». (مدخل خمینی، ص 862)
استفاده از تعابیری چون بررسی «موضوعات پنجگانه» و «5 موضوع اصلی از قانون اساسی»، نادرست و غلط‌‌انداز است. چرا که در حکم صادره از حضرت امام خمینی(ره)، 8 موضوع به عنوان «مسائل مورد بحث» مورد اشاره قرار گرفته که همه این موارد مهم و اساسی است و معلوم نیست به چه دلیل نویسنده 3 مورد از آن را حذف کرده و از تعبیر «موضوعات پنجگانه» استفاده کرده است. در پیام امام چنین می‌خوانیم:
«ب. محدوده مسائل مورد بحث: 1. رهبرى 2. تمرکز در مدیریت قوه مجریه 3. تمرکز در مدیریت قوه قضاییه 4. تمرکز در مدیریت صدا و سیما به صورتى که قواى سهگانه در آن نظارت داشته باشند 5. تعداد نمایندگان مجلس شوراى اسلامى 6. مجمع تشخیص مصلحت براى حل معضلات نظام و مشورت رهبرى به صورتى که قدرتى در عرض قواى دیگر نباشد 7. راه بازنگرى به قانون اساسى 8. تغییر نام مجلس شوراى ملى به مجلس شوراى اسلامى».5
پی نوشت:
منبع: سهراب مقدمی شهیدانی و میثم عبداللهی چیرانی، نقدی بر مدخل «خمینی، روح‌الله» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، 1395، صص 127-129.
1. صحیفه امام، ج21، ص363-364.
2. صحیفه امام، ج21، ص 365.
3. مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره 3، جلسه 104، 5 اردیبهشت 1368.
4. افرادی مانند آقایان کروبی، موسوی خویینی‌ها، سید هادی خامنه‌ای و.. از این قبیل‌اند که در تمام سال‌های حضور در عرصه‌های انقلابی و سیاسی، آثار فقهی و علمی قابل توجهی از آنها ارائه نشده است و از این حیث، نمی‌توان در کنار سایر بزرگان مانند آیت‌الله مهدوی کنی و... از آنها به عنوان مصداق «عالم فقیه» نام برد.
