مردی با مأموریت‌های ناتمام

 
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ رابرت هایزر از جمله شخصیت‌هایی است که نام او در تحولات انقلاب اسلامی بسیار مطرح شده است، اما هایزر که بود و چرا در ایران شخصیتی شناخته‌شده است؟ رابرت هایزر یکی از فرستاده‌های نظامی آمریکا به ایران در دوره قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است. او در سال 1924م در شهر پائونیا در ایالت کلرادو آمریکا به دنیا آمد و در همان‌جا از دبیرستان پائونیا فارغ‌التحصیل شد. هایزر بعدا از پشت سر گذاشتن دوره دبیرستان، در کالج جونیور مودستو در مودستو، کالیفرنیا و کالج اوآچیتا در آرکادلفیا (آرکانزاس) تحصیل کرد. به طور کلی درباره زندگی‌نامه و دوران کودکی رابرت هایزر و زندگی غیرنظامی او اطلاعات چندانی در دسترس نیست و آنچه از هایزر در دسترس است، بیشتر به اقدامات و فعالیت‌های نظامی او مربوط می‌شود.
 
فعالیت‌های نظامی رابرت هایزر
هایزر در سال ۱۹۴۳م برای خدمت در ارتش آمریکا، وارد این ارگان شد. او جزء نظامی‌هایی بود که در جنگ کره به عنوان خلبان حضور داشت و به پاس خدمات خود نیز افتخاراتی به‌دست آورد. رابرت در این جنگ مقام فرماندهی بمب‌افکن نیروی هوایی شرق دور و رئیس عملیات رزمی را از آن خود کرد. در آن دوره، مأموریت‌های جنگی بسیاری بر عهده هایزر قرار گرفت. او در سپتامبر 1953م و بعد از چندین عملیات نظامی موفق در خارج از آمریکا، به ایالات متحده بازگشت و جایگاه‌های نظامی متعددی از جمله رئیس بخش خدمه رزمی، ستاد فرماندهی پانزدهم نیروی هوایی و پایگاه نیروی هوایی مارس کالیفرنیا را از آن خود کرد. در فوریه 1957، او به ریاست پایگاه نیروی هوایی فیرچایلد واشنگتن منصوب شد و بعدها مدیریت عملیات را نیز برعهده گرفت. هایزر در آگوست 1962م وارد کالج جنگ هوایی در پایگاه نیروی هوایی آلاباما شد.
 
رابرت هایزر پس از فارغ‌التحصیلی در ژوئیه 1963م، در پایگاه نیروی هوایی نبراسکا خدمت کرد. او اولین ژنرال آمریکاست که در نیروی هوایی این کشور به درجه ژنرالی چهارستاره دست یافته است. او در سال 1975م نیز به عنوان معاون فرماندهی کل نیروهای ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی) انتخاب شد. هایزر مشاور پنج رئیس‌جمهوری آمریکا بود و در دوره ۳۸ ساله نظامیگری خود در سه جنگ حضور داشت و به دلیل فعالیت‌هایش در این سه جنگ، نشان‌ها و مدال‌های بسیاری دریافت کرده است. او بالاترین نشان نظامی آمریکا را که مدال خدمت برجسته دفاعی است (Defence Distinguished Service) به خود اختصاص داده است. هایزر همچنین شش سال با درجه ژنرالی چهارستاره در مقام معاون فرماندهی نیروهای آمریکا در اروپا و سپس فرماندهی نیروهای هوایی آمریکا فعالیت کرده است.[1]
 

رابرت هایزر

 
ورود به ایران
ژنرال هایزر در دی‌ماه 1357 به ایران آمد تا علاوه بر مشاهده تحولات ایران از نزدیک، به تحلیل و رصد تمام اتفاقات ایران بپردازد. ورود هایزر به ایران بدون استقبال رسمی و حتی بدون حضور شاه بود. همین موضوع باعث شد برخی این موضوع را مطرح کنند که محمدرضا پهلوی نیز از ورود هایزر به ایران اطلاع نداشته است. البته ورود هایزر بدون اطلاع شاه نبود. بااین‌حال شاه در صورت اطلاع از ورود هایزر قادر به استقبال رسمی از او نبود؛ زیرا شرایط کشور به قدری بحرانی بود که اجازه برگزاری چنین مراسمی را نمی‌داد. شایان یادآوری است که هایزر پیش از این سفر نیز بارها در ایران حضور یافته بود، اما بی‌شک مهم‌ترین سفر وی به سال 1357 مربوط بود. ژنرال هایزر در آن دوره مقام معاون فرماندهی نیروی هوایی آمریکا را بر عهده داشت؛ بنابراین می‌توان گفت او یکی از برجسته‌ترین مقامات نظامی آمریکا محسوب می‌شد.
 
نحوه ورود هایزر به ایران
رابرت هایزر با اهداف متعددی به ایران آمد. بااین‌حال ورود او به ایران کاملا مخفیانه بود و در داخل آمریکا نیز مخالفت‌هایی را برانگیخت. هیگ، فرمانده کل ناتو، و هارولد براون، وزیر دفاع ایالات متحده، و ژنرال دیوید جونزف رئیس ستاد مشترک ارتش، از جمله مخالفان ورود هایزر به ایران بودند. ظاهرا هیگ، امید چندانی به موفقیت هایزر نداشت و معتقد بود او قادر به مذاکره با مقامات ایران و نیز رصد درست تحولات نخواهد بود، بااین‌حال ژنرال هیگ موفق نشد هایزر را به کنار گذاشتن این مأموریت متقاعد کند. علاوه بر ژنرال هیگ، هارولد براون و ژنرال دیوید جونز نیز در گفت‌وگویی تردید خود را نسبت به مأموریت هایزر اعلام کرده بودند، اما هایزر در تلگرافی، به براون و جونز نوشت: «در مکالمه من با وزیر براون در شب 11 ژانویه 1979، به نظر می‌رسید در ذهن شما تردیدی در مورد درک من از سیاست ایالات متحده و دستورالعمل‌های من وجود دارد. من کاملا درک می‌کنم و آنها را به طور کامل دنبال می‌کنم». به این ترتیب هایزر با متقاعد کردن تمام مخالفان خود و اطمینان دادن نسبت به موفقیت کامل خود در زمینه حل اوضاع ایران، وارد این کشور شد.
 

رابرت هایزر

 
اهداف هایزر از ورود به ایران
درباره اهداف هایزر از سفر به ایران، دیدگاه‌های متعددی بیان شده است. او تنها مأمور تحلیل تحولات ایران نبود، بلکه مأموریت داشت اقداماتی را نیز در این زمینه انجام دهد؛ اقداماتی که در نهایت باید به تصمیم‌گیری بهتر و آسان‌تر ایالات متحده آمریکا کمک می‌کرد. از جمله اقداماتی که هایزر برای آنها مأموریت یافته بود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 
1. بررسی امکان کودتا:
بزرگ‌ترین مأموریت سیاسی هایزر بررسی امکان کودتا و فراهم کردن زمینه اجرای آن بود. او در خاطراتش به‌صراحت به این موضوع اشاره کرده است. هایزر مأمور بود به این پرسش پاسخ دهد که آیا کودتا به مصلحت است یا خیر. بر این اساس و به اعتقاد تحلیلگران، رابرت هایزر مأمور بود با تقویت ارتش، کودتایی را ترتیب دهد.[2] اما کودتا به دلایلی هرگز رخ نداد و به تبع آن مأموریت‌های جدیدی به هایزر محول شد. البته گرچه طرح کودتا شکست خورد، این طرح همچنان به عنوان یکی از گزینه‌های مهم مطرح بود. کودتا حتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز به عنوان گزینه‌ای مهم در دستور کار آمریکا قرار داشت. ژنرال هایزر در کتاب خاطرات خود اظهار کرده است که حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، معاون وزیر جنگ آمریکا از او خواسته بود برای کودتایی نظامی به تهران باز گردد.[3]
 
2. از بین بردن پایگاه‌های استراق سمع از شوروی:
یکی از مأموریت‌های هایزر در ایران برچیدن پایگاه‌هایی بود که عمدتا در شمال ایران قرار داشت و وظیفه آن استراق سمع از درون شوروی بود.[4] این پایگاه‌ها درگیر جمع‌آوری اطلاعات لازم از ایران بودند؛ بنابراین هایزر مأمور از کار انداختن یا جدا کردن این پایگاه‌ها بود.
 
3. سایر مأموریت‌ها:
بعد از آنکه گزینه کودتا شکست خورد، مأموریت ژنرال هایزر در ایران بر اساس چهار مسئله تعیین شد: «نخست آنکه از عملیات خودسرانه و حساب‌نشده ارتش پس از فرار شاه از ایران، جلوگیری شود؛ دوم آنکه ارتش را موظف سازد از دولت بختیار پشتیبانی نماید...؛ سوم آنکه تکلیف قراردادهای فروش سلاح‌های پیشرفته آمریکا در ایران روشن گردد؛ چهارم آنکه وسایل و سلاح‌های مدرن آمریکا در ایستگاه‌های رادار در ایران به تصرف شوروی درنیاید».[5] البته پیش از گزینه کودتای نظامی، گزینه‌های دیگری همچون تشکیل یک دولت قوی به رهبری بختیار نیز مطرح بود. طبق این طرح، هایزر باید مانع از هرگونه اقدام خشونت‌آمیز از سوی ارتش علیه دولت بختیار می‌شد. بر این اساس در صورتی که گزینه تشکیل دولت قوی شکست می‌خورد، هایزر مأموریت طرح و اجرای کودتا را به‌دست می‌گرفت.
 
4. جلوگیری از بازگشت امام خمینی:
آخرین مأموریت هایزر بعد از شکست مأموریت‌های دیگر، جلوگیری از ورود امام خمینی به کشور بود. سران ارتش در گردهمایی روز 3 بهمن، با حضور ژنرال هایزر، مسئله جلوگیری از بازگشت امام خمینی به کشور را بررسی کردند.[6] در این جلسه به منظور جلوگیری از ورود امام به کشور گزینه‌هایی همچون تبعید ایشان به کشور دیگر، ترور امام و... مطرح بود، اما این طرح نیز با شکست کامل مواجه شد.
 
خروج از ایران
ژنرال هایزر دو روز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از ایران خارج شد. او در زمان خروج از ایران نیز همانند زمان ورودش مجبور شد مخفیانه فرار کند. دلیل این موضوع، آگاهی مردم از نقش هایزر در طراحی اقدامات خرابکارانه علیه انقلاب اسلامی و تهدید جانش بود. مردم او را مسئول کشته شدن مبارزین انقلاب اسلامی می‌دانستند؛ چنان‌که یکی از شعارهای اصلی انقلابیون «مرگ بر هایزر، مرگ بر آمریکاییان، با سلاح‌های خود به مردم بپیوندید» بود.
 
هایزر بعد از خروج از ایران
رابرت هایزر بعد از آنکه ایران را ترک کرد، به فعالیت‌های نظامی در کشور خود مشغول شد و به پاس خدمات نظامی در آن دوران نیز نشان‌ها و جوایزی کسب کرد. او در نهایت در سال 1997م درگذشت.

 
پی‌نوشت‌ها: