22 اسفند 1345

 

[1] . اطلاعات، 22 اسفند 1345، ص 20.

[2] . همان‌جا. پس از سقوط دولت آمریکایی علی امینی و روی کار آمدن دولت انگلیسی اسدالله علم، روزنامه‌ها تحلیل‌های فراوانی را منتشر می‌سازند که دلایل ورشکستگی کشور و انتظارات ایران از آمریکا را پوشش می‌دهد. در این روزها خبر وام پانصدمیلیون دلاری آمریکا به ایوب‌خان، رئیس‌جمهور وقت پاکستان، منتشر و موجی از ناراحتی و غم را در جراید نزدیک به حکومت باعث می‌شود.
به عنوان نمونه علی‌اصغر امیرانی در مجله خواندنی‌ها این غم و ناراحتی خود را بروز داده و می‌نویسد: «‌اگر بگویم از شنیدن خبر کمک پانصدمیلیون دلاری آمریکا به پاکستان مجهز و مزین به یک وام ۴۴۵ میلیون دلاری که جمعا به هزار میلیون دلار می‌رسد ناراحت نشدم دروغ گفته‌ام».
امیرانی افزوده بود: «‌ناراحتی من بیشتر از این لحاظ است که ما که دارای وضعی وخیم‌تر و استحقاقی بیشتر و موقعیتی خطرناک‌تر و ذخایر طبیعی زیادتری هستیم مگر به نظر دوستانمان چگونه آمده‌ایم که ما را از خوان یغمای کمک خود محروم می‌کنند».
نویسنده خدمات پهلوی به متفقین در جنگ جهانی دوم را یادآور می‌شود و می‌نویسد: «مگر آمریکایی‌ها از آنها چه خوبی دیده که از ما ندیده‌اند؟ و یا از ما چه بدی دیده که از آنها ندیده‌اند؟ اگر حکومت ما سابقه ۲۵۰۰ سال امپراتوری داشته و یا در جنگ با دشمنانشان پل پیروزی بوده‌ایم، ترک‌ها، آن را هم نبوده و پاکستانی‌ها در دو هزار سال پیش اصلا دولتی نداشته‌اند! پس چرا؟»
کمک‌های آمریکا به پاکستان درحالی‌که ایران نیز هم اندازه و یا بیشتر از دیگر متحد منطقه‌ای ایالات متحده وام و کمک‌های با عوض و بلاعوض از او گرفته بود باعث ناراحتی شدید در ایران می‌شود که چرا ایوب‌خان در پاکستان پیشرفت کند و محمدرضا پهلوی در ایران عقب بماند؟!
کافی است به این نکته توجه کنیم که ایوب‌خان، رئیس‌جمهور وقت پاکستان که روزنامه‌ها از کمک‌های آمریکا به او و پیشرفت این کشور در سایه این کمک‌ها یادداشت‌ها و گزارشات متعدد منتشر می‌ساختند، یک دهه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با قیام مردم پاکستان روبه‌رو شده و سقوط کرد.
کوتاه سخن اینکه کمک‌های غرب نه پهلوی را از سقوط نجات داد نه ایوب‌خان را. رئیس‌جمهور پاکستان که در برهه‌ای بیشتر از شاه کمک دریافت کرده بود این فزونی کمک او را بیشتر از شاه حفظ نکرد، بلکه زمینه‌سازی سقوط او را سریع‌تر فراهم ساخت. محمدرضا پهلوی هم همین راه را در پیش گرفت و آنجایی رفت که ایوب‌خان رفت!

[3] . اطلاعات، 22 اسفند 1345، صص 17 و 20. 

[4] . همان، ص 17. فرح دیبا بعد از ورود به دربار، تلاش کرد قدرت خود را در آنجا افزایش دهد؛ چون دربار محل رقابت اشخاصی مانند ملکه مادر، اشرف و شمس بود. او به منظور افزایش قدرت خود اقداماتی انجام داد که از جمله آنها می‌توان به اصلاح اصل 38 قانون اساسی به اراده شاه اشاره کرد. طبق اصل 38 قانون اساسی، اگر ولیعهد به بیست‌سالگی نرسیده بود، نایب‌السلطنه‌ای غیر از خانواده قاجاریه از سوی مجلس شورای ملی به این مقام انتخاب می‌شد، اما طبق اصلاحیه مقرر شد «اگر در زمان فوت شاه یا انتقال سلطنت، ولیعهد به بیست‌سالگی نرسیده باشد، شهبانو نایب‌السلطنه شود».
نقش فرح در ماه‌های پایانی حکومت پهلوی بسیار پررنگ‌تر شد. برخی حتی معتقدند که بسیاری از اقدامات حکومت توسط فرح به شاه دیکته می‌شد. برخی نیز گفته‌اند او قصد داشت با طرح یک کودتا قدرت پهلوی را همچنان حفظ کند. احمدعلی مسعودانصاری، پسرخاله فرح و از جمله افرادی که در دربار، شاهد بسیاری از اتفاقات بود، دراین‌باره گفته است: «از اوایل نخست‌وزیری شریف‌امامی،‌ گروه دوستان فرح که از سال‌ها قبل با او بودند و اینک در دربار نقش مهم‌تر یافته بودند، خود را برای اجرای طرح و نقشه‌ای که به نظرشان کلید حل مشکلات بود آماده می‌کردند. در آن زمان هنوز اندیشه سقوط قطعی نظام، اندیشه دوردستی بود و به همین ملاحظه فکر می‌شد که نظام می‌ماند».
فرح نیز خود تمام تلاشش را به‌کار برد تا از عرصه سیاست دور نباشد. او در تمام دوران زندگی با شاه، فراتر از یک ملکه، با همه توان خود، برای پیشبرد هدف‌های شاه تلاش کرد؛ چنان‌که «در ماه‌های پایان سلطنت او تنها مشاور صمیمی و صدیقی همسرش بود و برای حفظ و حمایت رژیم از هیچ کوششی فروگذار نکرد. طی نوزده سال دوران پیش از انقلاب، فرح در پیشبرد بعضی از برنامه‌های فرهنگی، بهداشتی، آموزشی، با عناوین مختلف در راستای هدف‌های شاه نقش داشت».
 درواقع می‌توان گفت گرچه نشانه‌ای دال بر اعمال نفوذ فرح بر اقدامات یا طرز فکر محمدرضا پهلوی نسبت به مسائل حائز اهمیت سیاسی و اقتصادی در دست نیست، «با توجه به واقعیت‌های موجود می‌توان حدس زد که او نقش مؤثری در روند تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی دربار داشته است؛ اولا او به عنوان همسر شاه از معدود کسانی بود که مرتب به شاه دسترسی داشت و می‌توانست بی‌پرده با او به گفت‌وگو بپردازد؛ ثانیا او مادر ولیعهد بود و از این بابت شأن و مقام استثنائی در دربار داشت».
برای مطالعه بیشتر رک: ملکه‌ای که تلاش‌هایش برای حفظ قدرت ناکام ماند

[5] . اطلاعات، 22 اسفند 1345، صص 1 و 17.