پایگاهاطلاعرسانیپژوهشکدهتاریخمعاصر؛ فضل‌اللّه مهدیزاده محلاتی، مشهور به شیخ فضل‌الله محلاتی فرزند حاج غلامحسین مهدیزاده در سال 1309ش در شهرستان محلات دیده به جهان گشود. ایشان پس از طی دوران ابتدایی و تعلیم بخش‌هایی از مقدمات، در پانزده‌سالگی برای ادامه تحصیل به قم هجرت کرد و در حوزه علمیه به دروس حوزوی مشغول شد. محلاتی پس از اتمام دروس حوزه، درس‌های تخصصی فقه و اصول را در محضر استادانی چون علامه طباطبائی، آیت‌الله بروجردی و امام خمینی گذراند.
او با آغاز نهضت امام خمینی از یاران و همراهان پرتلاش ایشان بوده است. محلاتی در سالهای مبارزه چند بار دستگیر و زندانی شد. او در ایام اوج مبارزات انقلاب اسلامی بسیار فعال بود و روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش در رادیو حاضر شد و پیروزی انقلاب اسلامی را اعلان کرد. محلاتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی مأموریت‌‌های مختلفی از سوی امام خمینی انجام داد و مهم‌ترین مسئولیت او نمایندگی امام‌خمینی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود.
تحصیلات و استادان
فضل‌الله را در شش‌سالگى به مدرسه‌اى به نام «مدرسه میرزا»، که از نوع مکتب‌خانه‌هاى قدیم بود، سپردند. مدیر مدرسه، مردى باسواد و متدین بود که در تربیت صحیح بچه‌ها مى‌کوشید و آنها را به شیوه‌اى اسلامى پرورش مى‌داد. وى تا کلاس ششم در همین مدرسه درس خواند، اما با همه عشق و علاقه‌اى که براى تحصیل در وجودش حس مى‌کرد، اجازه نداشت براى ادامه تحصیل به مدارس دولتى برود. پدرش مایل بود که پیشه او را دنبال کند و در کارها مددکارش باشد. شهید محلاتى، خود دراین‌باره چنین گفته است:
«در محلات که شهرى مذهبى بود، تابستان‌ها عده‌اى از مراجع تقلید مى‌آمدند. مرحوم آیت‌الله سیدمحمدتقى خوانسارى سال‌هاى بسیار، تابستان‌ها تشریف مى‌آوردند. مرحوم آیت‌الله صدر و حضرت امام چند سال تابستان تشریف مى‌آوردند. طلبه‌هاى زیادى هر تابستان به محلات مى‌آمدند. در این شرایط، ناگهان عشق و علاقه‌اى بر من مستولى شد که بروم طلبه شوم. پدرم مخالف بود... بالاخره روى همین عشق به طلبگى یکى دو سال در همان جا پیش اهل علم درس خواندم و در ضمن به پدر و مادرم کمک مى‌کردم».[1]
در تابستان ۱۳۲۴ش محلاتی برای جلب موافقت پدر خود با تحصیل او در حوزه علمیه قم، از آیت‌الله خوانساری کمک خواست و با وساطت ایشان و موافقت پدر، رهسپار قم شد. وی به دلیل اشتیاق فراوان به درس و استادان قم، تحصیلات خود را دوباره از ابتدا آغاز کرد و از محضر علمای بزرگ آن روزگار مانند سیدحسین طباطبائی بروجردی، شیخ مرتضی حائری یزدی، سید محمدحسین طباطبائی، شیخ علی پناه اشتهاردی، شیخ محمد صدوقی یزدی، شیخ مرتضی مطهری، سیدمحمدباقر سلطانی طباطبائی، شیخ عبدالجواد اصفهانی و شیخ علی مشکینی کسب فیض کرد. سال 1339ش بود که او عزیمتی به تهران داشت و در این شهر از درس بزرگانی مانند سیداحمد خوانساری، شیخ محمدتقی آملی و سیدابوالحسن رفیعی قزوینی بهره برد.[2] در همین سال‌ها، محلاتی به‌واسطه سیدمحمدتقی خوانساری در خانه وی، با سیدمجتبی نواب صفوی و گروه فدائیان اسلام آشنا شد و فعالیت‌های سیاسی خود را نیز از طریق همکاری با آنان شروع کرد.
شهید آیت‌الله حاج شیخ فضل‌الله محلاتی در دوران جوانی
سوابق مبارزاتي و فعاليت‌هاي سياسي
طلبه جوان، هنگام تحصیل دوران پرفراز و نشیبی را پشت سرنهاد. بهره بردن از محضر استادانی همچون آیتاللّه خوانساری، آیت‌الله صدوقی و آیتاللّه مشکینی همراه بهرهگیری از افکار و عقاید سیاسی امام(ره) او را از ابتدای جوانی در این راه پرخطر نهاد. نخستین پرونده سیاسی محلاتی در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در سال ۱۳۲۹ش در ماجرای مخالفت با دفن جسد رضاشاه در کنار حرم فاطمه معصومه(س) ثبت شده است.[3] با اوج‌گرفتن فعالیت‌های فدائیان اسلام و مخالفت آیت‌الله بروجردی با شیوه مبارزاتی آنان زندگی برای محلاتی جوان، که جزء این گروه بود، سخت شد، ولی دو استاد او سلطانی طباطبائی و حائری یزدی، درباره جایگاه علمی و شأن طلبگی وی نزد بروجردی سخن گفتند و ایشان از محلاتی دلجویی کرد.[4]
شیخ فضل‌الله پس از بازگشت آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانى از تبعیدگاه لبنان به تهران، به همکاری با ایشان روی آورد و در نهضت ملی شدن صنعت نفت همکاری نزدیکی با آیت‌الله کاشانی داشت. در این ایام بارها از طرف آیت‌الله کاشانى براى تبلیغ به شهرستان‌ها اعزام شد. در دوره هفتم انتخابات مجلس شوراى ملى، که روابط آیت‌الله کاشانى با مصدق هنوز خوب بود، به عنوان نماینده آیت‌الله کاشانى چهار ماه در آذربایجان به تبلیغ و ارشاد مردم مشغول شد و خود نیز در انتخابات شرکت کرد.[5]
با آغاز نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۱ش، محلاتی به ایشان پیوست و با توجه به سکونت در تهران، در دوره مبارزه علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، رابط میان امام خمینی و علمای تهران بود و مسئولیت انتقال اعلامیه‌های ایشان به تهران و چاپ و پخش آنها را برعهده داشت. وی به همین دلیل در 6 بهمن 1341ش بازداشت و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد.[6] محلاتی پس از آن در خرداد ۱۳۴۲ش همراه مرتضی مطهری ضمن سخنرانی در دهه اول محرم در خیابان پیروزی تهران، به نقد و تشریح اعمال ضد دینی رژیم پهلوی دست زد. او پس از اطلاع از بازداشت مطهری در 15 خرداد ۱۳۴۲ش توانست بگریزد و پنهان شود، اما مأموران رژیم او را تعقیب می‌کردند.[7]
محلاتی پس از تبعید امام خمینی در 13 آبان ۱۳۴۳ش بی‌درنگ دست به‌کار شد و همراه دیگر مبارزان، زمینه تعطیلی بازار تهران را فراهم کرد و در ادامه با سخنرانی‌های افشاگرانه و کوبنده درباره تبعید ایشان، این عمل را محکوم کرد که به بازداشت وی در ۲۸ آبان این سال منجر شد؛ البته در این دوره از بازداشت، پس از شانزده روز آزاد شد. پس از این رویدادها و در فاصله سالهای 1343 تا 1357ش نیز، وی ضمن حفظ ارتباط خود با امام خمینی، با همکاری جمعی از روحانیون مبارز، به‌ویژه آیت‌الله مطهری، به فعالیت‌های مبارزاتی خود علیه رژیم پهلوی ادامه داد و در این مسیر بارها دستگیر و زندانی شد.[8]
بر اساس یک گزارش ساواک به تاریخ 6 اسفند 1346ش درباره شیخ فضل‌الله مهدیزاده محلاتی:
«با بررسی مدارک مکشوفه از منزل [آیت‌الله] خمینی معلوم گردیده نام‌برده بالا زمانی که [آیت‌الله] خمینی در قم اقامت داشته نامه‌ای جهت وی به قم ارسال نموده که مفاد این نامه علاوه بر تأیید ارتباط مشارالیه با [آیت‌الله] خمینی، روشن می‌نماید که در گذشته اعلامیه‌های منتشره [آیت‌الله] خمینی در تهران به وسیله یادشده به چاپ رسیده و توزیع گردیده است».[9]
شهید آیت‌الله حاج شیخ فضل‌الله محلاتی در پی یکی از دستگیری‌ها توسط ساواک (دی 1351)
محلاتی در راه‌پیمایی‌های دوران انقلاب عامل مؤثر و هدایت‌کننده‌ای به‌شمار می‌آمد و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از اعضای فعال کمیته استقبال از امام خمینی بود. وی عصر روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش همراه چهار تن مسلح، برای تصرف رادیو و تلویزیون اقدام کرد، اما به دلیل تیراندازی در خیابان‌ها و کوچه‌ها راه نفوذ به رادیو مشکل بود؛ بنابراین، با همکاری تنها شخصِ حاضر در ایستگاه رادیوییِ بی‌سیم تهران واقع در مجاورت پل سیدخندان، به شبکه رادیویی کشور نفوذ کرد و اولین شخصی بود که از رادیو سراسری ایران پیام صدای انقلاب ایران را اعلام کرد.[10]
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در نخستین روزهای پیروزی انقلاب، در اسفند ۱۳۵۷ش امام خمینی به محلاتی همراه حبیب‌الله عسگراولادی و محسن لبانی مأموریت دادند سرپرستی امور مربوط به صندوق تعاون اصناف پایتخت را به عهده گیرند و با تحویل گرفتن موجودی صندوق، آن را به مصارف لازم برسانند؛[11] همچنین ایشان در ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ش به محلاتی و محی‌الدین انواری نخستین سرپرستی حجاج ایرانی را دادند و آنان را مأمور کردند تا با مشورت با مقامات هیئتی از افراد صالح و متعهد را انتخاب و با همکاری آنان امور مربوط به حج را نظارت کنند.[12] معاونت کمیته مرکزی انقلاب اسلامی در تهران و نمایندگی مردم محلات در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی از دیگر مسئولیت‌های محلاتی بود؛ همچنین، امام خمینی در ۲۸ خرداد ۱۳۵۹ش وی را به‌عنوان اولین نماینده خود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انتخاب کرد.
شهید آیت‌الله حاج شیخ فضل‌الله محلاتی در لباس پاسداری در یکی از جبهه‌ها در دوران دفاع مقدس (دهه 1360)
شهادت؛ پایان راه یک مبارز
سرانجام، در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در 1 اسفند ۱۳۶۴ش، پس از عملیات والفجر ۸ و تصرف شهر فاو عراق به دست رزمندگان ایران، زمانی که محلاتی همراه هشت تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و چند تن از قضات و مسئولان نظام، به جبهه‌های جنگ می‌رفت، دو فروند جنگنده عراقی به هواپیمای آنان حمله کردند و باعث سقوط آن در ۲۵ کیلومتری اهواز شدند. در این حادثه، محلاتی ۵۵ساله همراه سرنشینان دیگر، که نزدیک پنجاه نفر بودند، به شهادت رسیدند.[13]
نمایی از تشییع پیکر شهید آیت‌الله حاج شیخ فضل‌الله محلاتی در تهران
پیکر شهید محلاتی پس از انتقال به قم، تشییع و در ایوان شرقى مسجد طباطبائى حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
[13]. مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، یاران امام به روایت اسناد ساواک، قامت استوار؛ شهید حجت‌الاسلام فضل‌الله مهدیزاده محلاتی، ج 1، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1382، ص 33.
