تکوین مقاومت در لبنان و نقش مجاهد کبیر شهید سیدحسن نصرالله در این فرآیند، از مدخل‌های مهم به شناخت آن بزرگ قلمداد می‌شود. در گفت‌وشنود پی‌آمده، دکتر محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر تاریخ مقاومت لبنان، در این فقره سخن گفته است
پایگاهاطلاعرسانیپژوهشکده تاریخ معاصر؛ مناسب است که در آغاز سخن، وضعیت شیعیان لبنان در مقطعِ پیش از شکل‌گیری حزب‌الله را تشریح کنید.
بسم الله الرحمن الرحیم. در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم، لبنان تحت سلطه فرانسوی‌ها بود و ساختاری استعماری و تبعیض‌آمیز داشت. نظام طایفه‌ای در قدرت به گونه‌ای تقسیم شده بود که کمترین سهم به شیعیان می‌رسید. رئیس‌جمهور و فرماندهی ارتش، باید از مسیحیان مارونی و نخست‌وزیر باید از اهل‌سنت انتخاب می‌شد و تنها ریاست مجلس، به شیعیان تعلق می‌گرفت. حتی بسیاری از شیعیان، از داشتن شناسنامه محروم بودند! این محرومیت تاریخی باعث شده بود شیعیان به عنوان شهروند درجه‌دو شناخته شوند، هرچند که جمعیتشان بیش از هر طایفه دیگری بود!
با حضور امام موسی صدر در لبنان، چه تحولی رخ داد؟
در اواخر دهه 1960م و پس از درگذشت علامه سیدشرف‌الدین موسوی عاملی، امام موسی صدر برای ساماندهی وضعیت شیعیان، به لبنان هجرت کرد. پیش از او، علمای بزرگ دیگری چون مرحومان شرف‌الدین و سیدمحسن امین تلاش‌هایی کرده بودند، اما آقای صدر با مدیریتی نیرومند، موفق شد هویتی تازه به شیعیان ببخشد. او با تأسیس نهادهایی مانند «حرکت‌المحرومین»، «جنبش امل» و «مجلس اعلای شیعیان»، مسیر انسجام و مطالبه‌گری را به‌وجود آورد و شیعیان را صاحب موقعیتی به مراتب بهتر از گذشته نمود.
ربایش امام موسی صدر در لیبی، چه تأثیری بر فرآیند تحولاتِ لبنان داشت؟
در شهریور ۱۳۵۷، با ربوده شدن آقای صدر، خلأ بزرگی برای شیعیان ایجاد شد. او حتی در نزد مسیحیان لبنان نیز، چهره‌ای محترم به‌شمار می‌آمد. پس از این حادثه، حس تنهایی به جامعه شیعه بازگشت! هم‌زمان انقلاب اسلامی ایران در حال اوج‌گیری بود و جوانان شیعه لبنان، به اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره) توجهی ویژه پیدا کردند. شهید دکتر مصطفی چمران، که سال‌ها در کنار امام موسی صدر فعالیت کرده بود، پل ارتباطی مهمی میان انقلاب ایران و نیروهای فعال لبنانی شد.
واکنش جوانان لبنانی، به پیروزی انقلاب اسلامی چه بود؟
با خبر پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن 1357، جوانان شیعه در جنوب بیروت جشن گرفتند، تیراندازی هوایی انجام دادند و شیرینی پخش کردند. چند سال بعد، برخی از آنان به ایران آمدند و در دفاع مقدس شرکت نمودند. تعدادی از ایشان نیز، در جبهه‌ها شهید شدند. حتی بخشی از نیروهای انقلابی‌تر، از جنبش امل جدا شدند و «جنبش امل اسلامی» را تشکیل دادند. این تشکل نوظهور هرچند به رهبری امام خمینی معتقد بود، فراگیری چندانی پیدا نکرد.
تهاجم اسرائیل در سال ۱۹۸۲، چه تأثیری در ایجاد موج جدیدِ مقاومت داشت؟
در جریان آزادسازی خرمشهر، اسرائیل ۷۰ درصد از خاک لبنان را اشغال کرد! ارتش لبنان، عملا وجود نداشت و بسیاری از گروه‌های مسلح نیز، متلاشی یا تسلیم شدند! تنها هسته‌های کوچکی که از فرهنگ انقلاب اسلامی الهام گرفته بودند مقاومت کردند. این گروه‌ها با سلاح شخصی و شیوه چریکی، ایده مقاومت را زنده کردند و به‌طور کامل، امام را رهبر خود می‌دانستند.
چرا و چگونه، نیروهای ایرانی به لبنان اعزام شدند و چه فرجامی یافتند؟
به دعوت حافظ اسد، تیپ‌های حضرت رسول(ص) و ذوالفقار از ارتش جمهوری اسلامی، به سوریه اعزام شدند تا از آنجا به لبنان بروند. بااین‌همه سوریه، اراده جدی برای جنگ با اسرائیل نداشت. امام خمینی دستور بازگشت نیروهای اعزامی را دادند، ولی بخشی از پاسداران و بسیجیان در بعلبک ماندند تا مقاومتی مردمی را سامان دهند. ارتباط آنها با روحانیان محلی، از جمله شیخ محمد یزبک و سیدعباس موسوی، زمینه‌ساز رشد هسته‌های مقاومت شد.
هسته‌های مقاومت و سپس «جهاد اسلامی» چگونه شکل یافتند؟
از سال ۱۹۸۲م، گروه‌های فعال در بیروت و بعلبک، در شورایی یازده‌نفره گردهم آمدند. افرادی چون عماد مغنیه و فواد شکر، در این زمره بودند. این شورا «جهاد اسلامی» را پایه‌گذاری کرد، که فاقد فعالیت رسانه‌ای و رهبر علنی بود. با انجام عملیات‌های بزرگ علیه نیروهای آمریکایی و فرانسوی در ۱۹۸۳م، این نام مطرح شد. ارتباط این هسته‌ها با نیروهای مستقر در بعلبک، به پیدایش رسمی حزب‌الله در سال ۱۹۸۵م انجامید.
شهید سیدحسن نصرالله، از چه مقطعی در این فرآیند نقش کلیدی یافت؟
در بعلبک، شهید سیدحسن نصرالله یکی از نزدیکان سیدعباس موسوی بود. پس از شهادت موسوی و انتخاب نصرالله به دبیرکلی، حملات حزب‌الله علیه اسرائیل شدت گرفت و عقب‌نشینی‌های دشمن نیز آغاز شد. نصرالله با شناخت سیاسی، درک نظامی، توان بالای چانه‌زنی و در عین نوآوری‌های تشکیلاتی و رسانه‌ای، توانست حزب‌الله را ملی کند.
چه رویکردی موجب شد حزب‌الله از سطح محلی به جایگاه ملی برسد؟
شهید نصرالله تصمیم گرفت که حزب‌الله مدافع همه مردم لبنان باشد، نه فقط شیعیان. او پیام داد که در دفاع از کشور، همه طوایف شریک‌اند. نمونه بارز این رویکرد، کمپین «در موشک‌ها شریک شوید» بود، که هزینه پاسخ موشکی به اسرائیل را از مردم جمع‌آوری کرد. در این تجمیع هزینه، حتی روستاهای مسیحی و اهل سنت نیز مشارکت کردند. این اقدام، «غرور ملی» را در میان لبنانی‌ها زنده کرد.
در این میان، «سرایا المقاومه» چه نقشی داشت؟
برای جذب کسانی که از نظر مذهبی یا سیاسی با حزب‌الله موافق نبودند، ولی خواستار جنگ با اسرائیل بودند، شاخه‌ای به نام «گروهان‌های مقاومت لبنانی» ایجاد شد. عملیات این شاخه، به‌طور نمادین اعلام و باعث می‌شد که حامیان مقاومت از طیف‌های گوناگون گسترش پیدا کنند.
توسعه رسانه‌ای حزب‌الله، چگونه محقق شد؟
نصرالله رسانه را معادل بخش جهادی می‌دانست و این نشان از درک واقع‌بینانه وی داشت. شبکه «المنار» به‌عنوان صدای رسمی حزب‌الله، در دو قالب محلی و بین‌المللی فعالیت کرد و در برابر رقبایی چون الجزیره، به پلتفرمی شناخته‌شده برای تبیین گفتمان مقاومت تبدیل شد. این رسانه بعدها، نقش زیادی در توسعه گفتمان و فرهنگ حزب‌الله ایفا کرد. https://iichs.ir/vdcb88b5.rhb05piuur.html
