یدالله عضدی

 
یدالله عضدی فرزند نصرت‌الله میرزا ملقب به امیر اعظم و نوادۀ وجیه‌الله میرزا سپهسالار، در سال 1277ش/ 1898م، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را نزد معلمان خصوصی در منزل فرا گرفت. عضدی علاوه بر صرف و نحو عربی، علومی مانند فیزیک، شیمی، مثلثات، هندسه و ریاضیات را هم آموخت. 1 وی بر زبانهای ‌فرانسوی، اسپانیولی، آلمانی نیز مسلط بود. سپس برای ادامه تحصیل به استانبول رفت و پس از قتل پدرش (1294ش) ‌به تهران آمد. در آن زمان به همراه شاهزاده عبدالمجید میرزا عین‌الدوله عموی پدرش به دیدار احمدشاه قاجار رفت و شاه قاجار ضمن تسلیت به او، طبق فرمانی به او لقب «امیر اعظم» داد که همان لقب پدرش بود و او را حکمران شاهرود و سمنان و دامغان نمود و حکومت استرآباد را نیز به او داد. 2
 
عضدی در سال 1306ش، به وزارت امور خارجه منتقل گردید و اولین سمت او مستشار سفارت ایران در برلین بود و چند سالی هم کاردار همان سفارتخانه شد. 3 بعد از بازگشت به تهران به ریاست ادارۀ کارگزینی رسید. در سال 1310ش، با سِمت شارژدافر ــ کاردار ــ به واشنگتن رفت و به مدّت دو سال طی سالهای 12- 1310، در آمریکا بود. 4در تیر ماه 1312، با سمت وزیر مختاری عازم ورشو پایتخت لهستان گردید و در دی ماه همان سال به ایران بازگشت. سپس ریاست اداره سجلات و تذکره و تابعیت را به دست آورد. در اردیبهشت 1320، به جای اللهیار صالح، معاون اول وزارت دارایی شد. 5   یدالله عضدی در کابینه‌های مختلف خدمت کرد. همواره سمت وزارت یا معاونت را بر عهده داشت. در کابینه فروغی وزیر دارایی بود. در زمان نخست‌وزیری سهیلی در کابینه اول او وزیر راه شد. 6 همین سمت را در کابینه سوم قوام‌السلطنه (از 18مرداد 1321 تا 24 بهمن 1321) برعهده داشت. 7 در زمان نخست وزیری شریف امامی به سمت وزارت امور خارجه منصوب شد.   عضدی در 14 مرداد 1322، سفارت ایران را در ریودوژانیرو (برزیل) تأسیس کرد و تا اسفند 1327، وزیر مختار بود. 8 در مرداد ماه 1322، عضدی وزیر مختار ایران در برزیل نزد دولت ‌آرژانتین آکردیته شد و از آن زمان تا سال 1334، سفیران ایران در برزیل، در آرژانتین وزیر مختار آکردیته بودند. عضدی، به مدّت یک ماه از تیر تا مرداد 1340، سفیر ایران در «بوئنوس آیرس» آرژانتین بود.   عضدی قبل از رسیدن به منصب وزارت امور خارجه، از اردیبهشت تا شهریور 1339، سفیر ایران در عراق بود و دائماً از محل مأموریت خود و آب و هوای عراق شکایت داشت. 9 در شهریور ماه 1339، زمان نخست وزیری شریف امامی به مدّت شش ماه به سِمت وزارت امور خارجه منصوب شد و در زمان وزارت خود کار خاصی انجام نداد. در کابینه دکتر امینی هم در این سِمت بود. شریف امامی در خاطرات خود می‌گوید: «روزی که یدالله عضدی که از سفارت بغداد برای ارائه گزارشات خود به تهران آمده بود؛ به این فکر رفتم که خوب است عضدی را برای وزارت امور خارجه تعیین کنم. شاه نسبت به وزارت خارجه حساسیت خاصی پیدا کرده بود و هر کسی را نمی‌پسندید و میل داشت کسی باشد که کاملاً مورد نظر خودش باشد. شاه به او دستورهایی داد از جمله گفت: توجّه داشته باشید که شما وزیر من هستید. و اینکه هر روز گزارشات را به خود من بدهید.» در واقع هر روز وزیر امور خارجه شرفیابی داشت. سپس دستور می گرفت و بعد روی آن اقدام می کرد. وزارت خارجه را خود شاه زیر نظر داشت. 10 یدالله عضدی در سال 1340، در سن 63 سالگی در شاهرود درگذشت.  

پی نوشت:
 

1. باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم،1380، ج2) ص 1007. مجله آینده (1368)، ج 15، شماره 12-10، ص782.

2. باقر عاقلی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه (تهران، وزارت امور خارجه، 1379)، ص427.

3. مجله آینده (1368)، ج 15، ص‌ 782.

4. ویژه نامه یاد (1377)، ص 235.

5. باقر عاقلی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه (تهران، وزارت امور خارجه، 1379)، ص427.

6. دولتهای ایران (تهران، اداره کل آرشیو، اسناد و موزه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378)، ص182.

7. باقر عاقلی، نخست وزیران ایران (بی جا، جاویدان، 1370)، صص 514 ، 500 ، 496.

8. سازمان اسناد ملّی، محل سند در آرشیو 134 ف 3 آ د 1.

9. مجید مهران، (1378)، «نقدی بر سازمان دیپلماسی ایران عصر پهلوی»، صص 338- 247، فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران، شماره 9، سال2، مصاحبه کننده: مرتضی رسولی‌پور، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. ص321.

10. خاطرات جعفر شریف امامی نخست وزیر (تهران، سخن،1380)، صص216-217.