احمد کسروی و مشروطه اصفهان

احمد کسروی از مورخینی است که هر چند در مورد مشروطیت اصفهان صمیمیتی نداشته، ولی در فحوای حملات قلمی وی بخوبی می‏توان تفاوت دو برداشت از مشروطیت را دریافت یکی برداشت سکولاریستی و دیگری برداشت دینی:

چنانکه گفته‏ایم جنبش مشروطه‏خواهی در شهرهای ایران به یک گونه نمی‏بود و در هر شهری از روی کمی و بیش آگاهیها و سستی یا استواری خویها و بودن و نبودن پیشروان شاینده جنبش رنگ دیگر می‏داشت. و در اسپهان پیشتاز جنبش ملایان به ویژه حاجی آقا نورالله و آقانجفی بسیار چیره می‏بودند. و در همه چیز مردم را به دلخواه خود راه می‏بردند. از این رو مشروطه‏خواهی در اسپهان رویه ملابازی داشت. و اسپهانیان بیش از همه به کارهای بیهوده و نمایشهای خنک می‏پرداختند. چنانکه گفتیم چون پسر رحیم خان در قره‏داغ به آشوب پرداخت و کسانی از روستاییان بیگناه کشت و این گفتگو جنبش تهران را پدید آورد. در بسیاری از شهرها به‏نام کشتگان یا به گفته خودشان بنام شهدای آذربایجان ختمها درچیدند و سوگواریها کردند. لیکن سپس چون داستان ماکو پیش آمد، دیگر در جایی به ختم گذاردن و سوگواری کردن نپرداختند و نبایستی پردازند مگر در اسپهان، که به دستور ملایان چند روز بازار را بستند و به یک نمایشهای ناستوده و بیهوده برخاستند. کسروی ضمن حمله به روند مشروطیت اصفهان این چنین گزارش می‏دهد: در یکی از روزنامه‏های تهران درآن روزها، تکه‏ای در باره اسپهان نوشته که چون نمونه یکی از نمایشهای بیهوده برخی شهرها و نشان هوسبازی ملایان می‏باشد آن را در اینجا می‏آوریم: چند روز قبل جناب آقای ثقهْ‌الاسلام حاجی آقا نورالله تشریف برده بودند در سده به جهت تمشیت مجلس، شخصی از آقایان محترم آنجا خواب دیده بودند حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه) را که خلاصه خواب این است که حضرت به آن آقا فرموده بودند: فرزند به مردم بگو مجلس مشروطه را یاری کنید. به هرحال آقا خواب خود را به مردم سده فرموده بودند از قرار مذکور هفت صد نفر از جوانهای رشید سده اسم خود را ثبت داده‏اند که لباس مخصوص بپوشند با نشان مجلس، سربازهای فدایی مجلس بوده باشند. و فعلاً در تهیه نشان ساختن هستند. و نیز از قرار مذکور روی نشانهای آنها نوشته است: سرباز فدوی مجلس مقدس. و هر پنجاه نفر یک رییس برای خود معین نموده‏اند و روی نشان آنها این شعر نوشته شده: فدای مجلس ملی و حکم نورالله اقُول اشهد ان لا اله الا الله. بطلان تعصبات سکولاریستی احمد کسروی علیرغم آنکه احمد کسروی ضمن ستایشهای تعصب‌آلود نسبت به آذربایجان و مدح و ثنای هر چه آنجا گفته شده و انجام یافته، نتوانسته و حقایق تاریخی به او این اجازه را نمی‏داده که نقش اساسی تفکر و جانبازی اصفهان و بختیاری را در سرنوشت مشروطیت نادیده انگارد. اما از لحاظ روند مذاکرات و نحوه شکل‏گیری انجمن ملی در اصفهان و محتوای مذاکرات بخوبی می‏توان میزان پایبندی اصفهانیان را به اصول مشروطیت صحیح دانست. و بخصوص حساسیت بجای آنان را به‏خاطر دفع دسایس و نفوذ عوامل استعمار ستود. حساسیت و آگاهی که فقدان آن آگاهی در برخی مناطق ایران بخصوص پایتخت برای سرنوشت مشروطیت فاجعه بار بوده است. اما ملاک دیگری که در میزان رشد فکری و درجه آگاهی سیاسی شهرها و انجمنها نسبت به مشروطیت می تواند ملاک قرار گیرد، مسأله میزان کمی و کیفی مطبوعات و مباحث مطروحه روزنامه‏هاست. مناسب است ببینیم در مشروطیت حاج آقا نورالله یا به قول کسروی «مشروطه ملاها» روند مطبوعات اصفهان و میزان آگاهی آنها چگونه بوده است. https://iichs.ir/vdcjfoe8zuqem.sfu.html

از ممنوع‌المنبری تا شهادت

او در شرایطی تاریک و پراختناق فریاد می‌زد

شهادتی که برای رژیم بحران‌آفرین شد

او در شرق تهران، عامل تحرک مردم برای مبارزه بود

خبری که مثل بمب صدا کرد

احمد کسروی و مشروطه اصفهان