13 اسفند 1345

 

[1] . اطلاعات، 13 اسفند 1345، صص 1 و 13. محمدرضا پهلوی هر زمان که فرصتی به‌دست می‌آورد به «ملی شدن صنعت نفت» اشاره مستقیم و غیر مستقیم کرده و از وضعیت ایران در آن دوره و سیاست‌های مصدق انتقاد می‌نمود. شاه خود را مدافع اصل «ملی شدن صنعت نفت» قلمداد کرده و می‌خواست این گونه وانمود کند که «ملی شدن صنعت نفت» به درستی اجرا نشده و ایران را به کشوری وابسته و با اقتصادی ضعیف بدل ساخت که توان صادرات نداشت.
یکی از مسائلی که پس از کودتای 28 مرداد 1332 توسط محمدرضاشاه و دربار پهلوی دنبال می‌شد، کوچک جلوه دادن اقدامات دکتر محمد مصدق و دولت وی، از جمله ملی شدن صنعت نفت بود؛ چرا که اصولا پس از کودتای 28 مرداد 1332 و با انعقاد قرارداد ایران با کنسرسیوم نفتی، بسیاری از دستاوردهای ملی شدن نفت از بین رفت و بسیاری از مردم و گروه‌های سیاسی این مسئله را نوعی خیانت به ملی شدن صنعت نفت و دستاوردهای مبارزاتی ملت ایران در این دوران می‌دانستند. موضوع دیگری نیز دنبال می‌شد و حتی طی سال‌های گذشته توسط برخی از سلطنت‌طلبان و نزدیکان محمدرضا پهلوی مطرح گردیده است. این مسئله مطرح کردن حمایت شاه از ملی شدن صنعت نفت و اقدامات دولت مصدق بود. این موضوع حتی در کتاب «مأموریت برای وطنم» ــ که توسط محمدرضا پهلوی نوشته شده است ــ نیز این‌گونه مطرح گردید: «در دی‌ماه ۱۳۳۱ مجلس شورای ملی با رضایت من و اکثریت آرا، اختیارات مصدق را تمدید نمود. علت رضایت من آن بود که می‌خواستم هر گونه مجال برای اجرای سیاست مثبتی در امر نفت به وی داده شده باشد، ولی متأسفانه مصدق اختیارات مزبور را بیش از پیش برای پیشرفت مقاصد شخصی خود مساعد یافته و به اختناق مطبوعات و توقیف مدیران جراید پرداخت. چون بعضی از نمایندگان مجلس شهامت به خرج داده و با وی مخالفت کرده بودند، به تضعیف قدرت مجلس اقدام نمود و دستور داد طرفداران او جلسات را با عدم حضور خود از رسمیت بیندازند و به وسیله‌ افراد اوباش طرفدار، به‌ ارعاب و تخویف نمایندگان مخالف مبادرت نموده و آنها را در منازل خود و یا در معابر عمومی مورد تهدید قرار داد».
مصدق نیز این صحبت را بی‌پاسخ نگذاشت و جواب آن را این‌گونه داد: «دولت اکثریت داشت و احتیاج نبود که مجلس با رضایت شاهنشاه اختیارات را تمدید کند و از این فرمایشات چنین برمی‌آید که در مملکت مشروطه مجلس قادر نیست کاری انجام دهد مگر با اجازه‌ شاهنشاه. مطبوعات هم در تمام مدت تصدی من آزاد بود و بهترین گواه شماره‌های روزنامه "داد" است که هر چه مخالفین می‌خواستند می‌نوشت و از طرف دولت تعقیب نمی‌شد. مجلس را هم نمایندگان مخالف دولت از کار می‌انداختند که در یکی از روزها مجبور شدم آنچه می‌خواستم در مجلس بگویم در میدان بهارستان به عرض هم‌وطنان برسانم».
به واقع در این دوره محمدرضا پهلوی اقدامات مثبتی در راستای ملی شدن صنعت نفت انجام نداد و حتی با این مسئله مخالف بود؛ چرا که این کار را ثمره اقدامات دولت دکتر محمد مصدق می‌دانست؛ مسئله‌ای که باعث محبوبیت بیش از پیش وی شده و کماکان دربار پهلوی را از دستیابی به قدرت کامل در عرصه سیاسی ایران کنار می‌زد.
 همچنین در دوران مطرح شدن بحث ملی کردن صنعت نفت و سپس تصویب قانون ملی شدن و اجرای آن، مجلس شورای ملی و دولت در دست نیروهای دربار نبود و علی‌الاصول دربار و شخص محمدرضا پهلوی نمی‌توانستند اقدامات عملی خاصی در حمایت و طرفداری از ملی شدن صنعت نفت انجام دهند. اسناد و مدارک موجود نیز چیزی در این مورد نشان نمی‌دهد که محمدرضا پهلوی از ملی شدن صنعت نفت در آن ایام حمایت کرده باشد؛ بنابراین بحث حمایت و پشتیبانی دربار و محمدرضا پهلوی از دولت دکتر محمد مصدق و ملی شدن صنعت نفت دارای وجاهت تاریخی نیست و اتفاقات پس از آن و تدارک کودتای 28 مرداد 1332 که توسط نیروهای داخلی و خارجی صورت گرفت، نیز این مسئله را نشان داده است.
خلاصه سخن آنکه پس از تلاش‌های نمایندگان جبهه ملی در مجلس شورای ملی و تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت و سپس اجرای آن توسط دولت محمد مصدق کودتایی با همکاری نیروهای داخلی و خارجی علیه دولت ملی مصدق انجام گرفت و حکومت مطلقه محمدرضا پهلوی برقرار گردید و بیش از دو دهه بر ایران حکم‌رانی کرد و تنها انقلاب اسلامی 1357 ایران توانست آن را از بین ببرد. پس از کودتا و حتی طی سال‌های گذشته ادعایی توسط دربار سابق پهلوی و نزدیکان آن مطرح گردیده و این‌گونه گفته شده است که محمدرضا پهلوی حامی و پشتیبان ملی شدن صنعت نفت بوده است. تاریخ نشان داده است که دربار پهلوی نه تنها هیچ‌گونه تلاشی برای کمک به فرآیند ملی شدن صنعت نفت انجام نداد، بلکه با سنگ‌اندازی‌های فراوان باعث تضعیف و ایجاد مشکل برای دولت مصدق و تلاش‌های این دولت برای ملی کردن صنعت نفت شد؛ همچنین همین دربار و ارتش پهلوی با همکاری‌های سازمان‌های جاسوسی آمریکایی و انگلیسی و نیروهای مزدور داخلی علیه دولت مصدق کودتا نموده و دولت وی را ساقط کرده و با امضای کنسرسیوم نفتی به اصل ملی شدن صنعت نفت خیانت نمودند.

[2] . اطلاعات، 13 اسفند 1345، صص 1، 3، 13، 15 و 16.