نقش مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران اندر سبب چاپ کتاب « اسناد تصویری کلات نادری و سرخس

کتاب اسناد تصویری کلات نادری و سرخس زیر نظر هیئت مؤلفان: رضا نظرآهاری؛ فرهاد تهرانی؛ غلامرضا سحاب؛ رجبعلی لباف خانیکی و میثم لباف خانیکی در زمستان 1391 به سفارش معاونت امور پژوهشی وزارت امور خارجه و توسط اداره نشر آن وزارتخانه منتشر گردید.

فهرست مندرجات کتاب، علاوه بر پیشگفتار و دیباچه، مشتمل است بر: جغرافیای طبیعی شمال شرق ایران و کلات نادری، تاریخ و باستان‌شناسی کلات، نقشه‌برداران، کارتوگرافان و جغرافیدانان دوره قاجاریه و معاصر و تشریح روش کار، آموزش و فعالیت آنان، اسناد تصویری کلات نادری و سرخس. این کتاب حاصل همکاری اشخاص حقیقی و حقوقی است و شامل 19 قطعه نقشه از اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، 28 قطعه عکس از آرشیو کاخ موزه گلستان، 3 قطعه نقشه از مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 4 قطعه نقشه و یک تصویر از ارشیو دنیای جغرافیای سحاب، یک قطعه نقشه از انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی و تعدادی عکسهای جدید از آقایان لباف خانیکی می‌باشد. همت دکتر فرهاد تهرانی در جمع‌آوری نقشه‌ها، هماهنگی بین اشخاص و دست اندرکاران و نیز به انجام رسیدن این اثر ستودنی است. ایشان در 27/3/92 برای اهدای یک نسخه از کتاب مذکور به مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مطالبی فرمودند که اینجانب از ایشان خواهش نمودم که آن را بنویسند. سپس مسوده‌ای قلمی شد و چند روز بعد هم مطالبی را شفاهی عنوان نمودند که حاصل آن، پس از تنظیم به شرح زیر است: تهیه نقشه‌های دقیق از منطقه مرزی شمال شرقی ایران در دوره ناصرالدین شاه آغاز گردید. این امر بعد از تاسیس مدرسه دارالفنون در زمان امیرکبیر و آشنایی تعدادی از دانش‌آموختگان مدرسه دارالفنون و کسانی که در فرنگ به تحصیل علم نقشه‌کشی و مساحی پرداخته بودند، صورت گرفت. به همراه این نقشه‌ها، عکسها، نقاشیها و گزارشهایی وجود داشته است. این مجموعه در زمان ناصرالدین شاه توسط مسئول سرحدات ملقب به «حضور همایون» در کاخ گلستان نگهداری می‌شد. بعدها در زمان حکومت رضاشاه (سال 1316)، مجموعه مذکور گسسته شد. به طوری که بخشی به همراه عکسها در کاخ گلستان ماند. تعدادی از نقشه‌ها به وزارت امورخارجه منتقل گردید. قسمتی به کتابخانه ملی داده شد. تعدادی نیز نزد اشخاص حقیقی ماند تا اینکه به مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران رسید. در واقع چاپ کتاب اسناد تصویری کلات نادری و سرخس، دوباره آن مجموعه را به هم پیوند داد. فعالیت درخصوص چاپ نقشه‌های ایران ابتدا توسط ارکان حرب کل قشون در سال 1303 شمسی و بعد سازمان نقشه‌برداری کل کشور در سال 1314، سازمان جغرافیایی ارتش و همزمان مؤسسه کارتوگرافی سحاب در سال 1315، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی در سال 1353، مؤسسه دنیای جغرافیای سحاب در سال 1360 بوده است. در آبان و آذرماه سال 1380 نمایشگاهی از نقشه‌های تاریخی و وسایل نقشه‌برداری در موزه رضا عباسی دائر گردید. در این نمایشگاه تعداد 11 نقشه از مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران وجود داشت. دکتر تهرانی در برپایی نمایشگاه مذکور سهم بسزایی داشت. به همت شادروان باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی مدیر مسئول وقت مجله اثر تعداد 15 نقشه متعلق به ارگانها و اشخاص در مجله مذکور در شماره‌های 31 تا 34 (1379و 1381 ) به چاپ رسید. از جمله آنها نقشه سیل تبریز در سال 1288 قمری و نقشه رشت در سال 1287 قمری توسط رضا فراستی، نقشه لاهیجان توسط فرهاد تهرانی و نقشه چهریق توسط کریمیان تردشتی کار شد که همگی به مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران تعلق دارند. بعداٌ نقشه سیل تبریز مذکور به همراه نقشه‌های دیگر تبریز در کتاب بازخوانی نقشه‌های تاریخی شهر تبریز در سال 1385 منتشر گردید. اولین کتاب اسناد تصویری شهرهای ایران که توسط دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی در سال 1387 چاپ شد، به همت محققانی چون شادروان مهندس محمد مهریار، پروفسور شامل فتح‌الله یف ، فرهاد تهرانی و بهرام قدیری انجام پذیرفت. همزمان با چاپ 15 نقشه فوق در مجله اثر «شورای جمع‌آوری اسناد تصویری شهرهای ایران» در دانشگاه شهید بهشتی به ریاست شادروان دکتر محمدحسن گنجی و مسئولیت اجرایی دکتر فرهاد تهرانی تشکیل گردید. آنگاه مهدی عبداللهی سه نقشه کلات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران را کارکرد و قرار شد آن سه نقشه در مجله اثرچاپ شوند. روزی شادروان دکتر گنجی، سه نقشه فوق را نزد دکتر نظرآهاری برد و پیشنهاد نمود که نقشه‌های کلات موجود در وزارت امور خارجه به انضمام سه نقشه فوق به صورت کتاب چاپ شوند که پس از موافقت، به قرارداد نانوشته تبدیل گردید زیرا دکتر گنجی مثل همیشه و همه جا از امضای قرارداد امتناع ورزید. شایان ذکر است این آخرین اثر دکتر گنجی است. سپس در تاریخ 24 اردیبهشت 1390 در سخنرانی افتتاحیه نمایشگاه نقشه‌های تاریخی وزارت امور خارجه به مناسبت ثبت در کمیته ملی حافظه جهانی ایران، دکتر صالحی با متانت، زیبایی و ادبیاتی خاص از دکتر گنجی یاد کرد به گونه‌ای که سخنرانی در حضور او را افتخاری بزرگ برای خود دانست. این امر که به مجذوب شدن دکتر گنجی انجامید، عزم او را در چاپ کتاب مصمم‌تر نمود. البته پس از سخنرانی و هنگام بازدید از نقشه‌ها، دکتر صالحی وزیر امور خارجه بر اهمیت چاپ کتاب مذکور تاکید نمود. در واقع حضور فعالانه و بدون چشمداشت مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، در ارائه نقشه‌های تاریخی، یکی از محرکهای اصلی چاپ این کتاب شد.

https://iichs.ir/vdcbuab5prhb5.iur.html

از ممنوع‌المنبری تا شهادت

او در شرایطی تاریک و پراختناق فریاد می‌زد

شهادتی که برای رژیم بحران‌آفرین شد

او در شرق تهران، عامل تحرک مردم برای مبارزه بود

خبری که مثل بمب صدا کرد

نقش مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران اندر سبب چاپ کتاب « اسناد تصویری کلات نادری و سرخس