رادیو بی‌بی‌سی، ده سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سلسله برنامههایی با عنوان «داستان انقلاب» پخش کرد. این برنامه شیوه روایت خاصی را برای بیان حوادث تاریخی انتخاب کرده بود
یکی از پتانسیل‌ها و قدرت‌های بالقوه رسانه‌های دیداری و شنیداری در جهان، تحت تأثیر قراردادن ذهن مخاطبان خود است؛ ازاین‌رو رسانه‌ها این قدرت را دارند که ذهن مخاطبان را با ساخت و ارائه برنامه‌های گوناگون به هر سمت و سویی که می‌خواهد هدایت و راهبری کنند. رسانه‌ها در این راه از شیوه‌هایی مختلفی در جهت صدق گفتار خود نیز بهره می‌جویند که شنونده و یا بیننده ناخودآگاه به نتیجه مورد نظر برنامه‌سازان رسانه‌ای برسد. حال اگر رسانه‌ای در جهت ساخت برنامه‌ای تاریخی همت گمارد، علاوه بر بازگو کردن تاریخ، بی‌شک در پی آن است تا اهداف معینی را دنبال نموده و مطلبی را در ذهن شنونده و یا بیننده بپروراند. در ساخت برنامه رادیویی «داستان انقلاب» که رادیو بی‌بی‌سی در دهه 1360 به تدوین آن پرداخته بود این موضوعات کاملا مشهود است.
رادیو بی‌بی‌سی،1 ده سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سلسله برنامههایی با عنوان «داستان انقلاب» پخش کرد. این برنامه دوبار پخش شد: بار اول به مناسبت دهمین سالگرد انقلاب اسلامی از 22 بهمن تا 31 اردیبهشت 1368، در 28 قسمت که جمعهشبها پخش می‌شد و بعد از آن با توقف چندماهه، این برنامه دوباره از 7 مهر 1368 مفصلتر و در 36 برنامه رادیویی تکرار و از سرگرفته شد.2 در دوره اول برنامه «داستان انقلاب» رادیو بی‌بی‌سی روایت خود را از نهضت ملی شدن صنعت نفت آغاز و تا پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 خاتمه داد، ولی در دوره دوم موضوع بحث این برنامه دوره مشروطیت تا پیروزی انقلاب را دربرمیگرفت.
این برنامه رادیویی برای اولین‌بار در ایران توسط «بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی» پیاده، بازنویسی و در فصلنامه «یاد» در بازه زمانی 1368-1371 به صورت مسلسل در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. سپس در سال 1992م (1371ش) رادیو بی‌بی‌سی توسط ستاره علوی و رضا نواب‌پور این برنامه رادیویی را به شکل نُه نوار کاست و با کتابی همراه آن، که شامل گردآوری و معرفی حدود سیصد زندگینامه (هرچند کوتاه و مختصر) از شخصیت‌های تأثیر‌گذار داخلی و خارجی تاریخ معاصر ایران بود، و بدون اشاره به دوره قبلی برنامه داستان انقلاب و با عنوان «The story of the revolution iran 1906-1979» در انگلستان منتشر ساخت.3 یک سال بعد دکتر عبدالرضا هوشنگ مهدوی با توجه به کتاب و کاست‌هایی که توسط بی‌بی‌سی منتشر شده بود کتابی را در زمستان 1372 تحت عنوان «انقلاب ایران به روایت رادیو بی‌بی‌سی» توسط انتشارات طرح نو به بازار نشر ارائه کرد.4
رادیو بی‌بی‌سی بی‌شک با هدف کلانی دست به ساخت و اجرای این برنامه زد و شاید اغراق‌آمیز نباشد که بگوییم قدرت تأثیرگذاری این برنامه رادیویی (که حدود هفتاد سال از تاریخ معاصر ایران؛ یعنی از حدود سال 1285-1357 را از زبان تعدادی از رجال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران روایت می‌کرد) به‌واسطه گستردگی مخاطبین آن شاید بیش از تألیف صدها کتاب بوده است.
شیوه روایت حوادث تاریخی در برنامه رادیویی (داستان انقلاب) بدین‌گونه بود که موضوعات تاریخی در قسمت‌های مختلف برنامه که به صورت سریالی پخش می‌شد بعضا توالی تاریخی نداشته و با اهداف و انگیزه‌های خاص و مشخصی ایجاد و سپس با جملاتی هدف‌دار هدایت شده به پایان می‌رسید. برای پرداختن به این موضوع لازم است برش‌هایی از این برنامه مورد بازخوانی قرار گیرند.
شیوه روایت حوادث تاریخی در برنامه رادیویی (داستان انقلاب) بدین‌گونه بود که موضوعات تاریخی در قسمت‌های مختلف برنامه که به صورت سریالی پخش می‌شد بعضا توالی تاریخی نداشته و با اهداف و انگیزه‌های خاص و مشخصی ایجاد و سپس با جملاتی هدف‌دار هدایت شده به پایان می‌رسید
برش اول:
رادیو بی‌بی‌سی در خصوص بالاگرفتن مخالفت‌های مردمی و درخواست تأسیس دارالشورا توسط مردم و سرانجام پذیرش مشروطیت توسط مظفرالدینشاه نکته‌ای را چنین نقل می‌کند: «آقایان سیدعبدالله بهبهانی و سیدمحمد طباطبائی رفتند به قم، در قم بست نشستند، ولی آنها بی‌نهایت در تهران اهمیت داشتند. همان وقتی بود که آن مردم بازاری رفتند به سفارت انگلیس و بست نشستند و مردم هجوم آوردند و طرفدار آزادی شدند. بالاخره مجبور شد مظفرالدینشاه که ایران را فرمان مشرطیت بدهد و ایران دارای مشروطه شد» و در ادامه مجری می‌گوید: «آزادی‌خواهان پیروز شده بودند، اما این هنوز اول راه بود».5شاید در نگاه اول این جمله کاملا صحیح و تاریخی به نظر برسد، ولی آنگاه که از زبان رسانه‌ای بیان می‌شود تأثیر مورد نظر خود را بر مخاطب می‌گذارد؛ به گونه‌ای که تا بدین جا، شنونده برنامه داستان انقلاب اگر مطالعات تاریخی نداشته باشد به این نتیجه می‌رسد که دولت انگلستان ناجی مردم ایران در دوره مشروطیت شده و عامل اصلی پیروزی آن دولت بریتانیا بوده است.
برش دوم:
زمانی که رادیو بی‌بی‌سی شکست مشروطیت را روایت می‌کند از زبان احسان نراقی مطالبی را گزینش کرده و در پایان آن قسمت از برنامه می‌گوید: «... به هدف نرسیدند مردم آزادی‌خواه، ولی این هیجان و این جریان فکری به نظر بنده یکی از خاطره‌های بسیار شیرین و شورانگیز تاریخ معاصر ایران است»6 و این قسمت نیز به پایان می‌رسد؛ پس تا بدین‌جا شنونده حس می‌کند که خاطره شیرین مشروطیت که به کمک و عنایت دولت انگلستان برای مردم ایران به ارمغان آمده بود، با استبداد محمدعلی‌شاه به شکست انجامید.
برش سوم:
رادیو بی‌بی‌سی در ادامه برنامه «داستان انقلاب» زمانی که به کودتای 1299 و روی کار آمدن رژیم پهلوی می‌رسد سعی می‌کند به‌سرعت از این موضوع بگذرد تا کمک‌های انگلیسی‌ها در برکشیدن رضاخان به سریر قدرت برای شنونده برنامه مکشوف نشود. این شیوه روایتگری در کل این برنامه دیده می‌شود؛ به‌طور مثال در بیان وقایع شهریور 1320 (زمانی که رضاشاه با تصمیم مستقیم دولت انگلستان ساقط می‌شود) و یا در بیان وقایع مربوط به کودتای 28 مرداد 1332 (که با دخالت مستقیم دولت انگلستان و ایالات متحده دولت محمد مصدق سقوط می‌کند) این شیوه را شاهد هستیم. این رویکرد رادیو بی‌بی‌سی را در واقع کوششی در جهت جلوگیری از مخدوش شدن چهره انگلستان در نزد مخاطبین ایرانی بایستی عنوان نمود.
برش چهارم:
سازندگان داستان انقلاب همچنین درباره سقوط رژیم پهلوی و سردرگمی محمدرضا پهلوی در مقابل نهضت مردم ایران می‌گوید: «نظر دولت‌های خارجی در این دوران بحرانی برای شاه اهمیت داشت و مرتب با سفرای آمریکا، انگلیس و گاه هم با سفیر شوروی مشورت می‌کرد»7 و در ادامه از زبان احسان نراقی می‌گوید: «[شاه] نمی‌دانست که آن طرفی که در این بیست سال... با او بوده و از او حمایت کرده حالا واقعا از او دست کشیده و یا نکشیده، چه باید بکند؟»8 با ذکر این کلام در واقع بی‌بی‌سی با زیرکی خاصی این مطلب را به ذهن شنونده القا می‌کند که ماندن و رفتن شاه توسط دولت‌های بزرگ خصوصا انگلستان، آمریکا و... تدارک دیده شده بود و انقلاب اسلامی یک تغییر رویکرد استراتژیک قدرت‌های بزرگ در خاورمیانه بوده و در این میان نهضت مردمی ملت ایران هیچ نقشی در سقوط رژیم پهلوی نداشته است.
این سبک روایتگری تاریخی از زبان رادیو بی‌بی‌سی، سه هدف را دنبال می‌کرد: 1. اثبات دوستی دولت انگلستان با مردم ایران با تکیه بر انقلاب مشروطیت و یادآوری کمک این دولت در پیروزی این نهضت؛ 2. تطهیر دولت انگستان و پاک نمودن ذهن شنونده ایرانی از اتهاماتی که به دولت انگلستان در مورد دخالت این دولت در تاریخ معاصر ایران وارد آمده است؛ 3. نشان دادن بی‌ثمری حرکت‌های مردمی ایرانیان در جهت رسیدن به آزادی و استقلال و بیان این موضوع که پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم پهلوی توسط دولت‌های بزرگ از جمله انگلستان و... با تصمیم آنها به انجام رسیده و نهضت مردم ایران در این موضوع حرکتی صوری و نمایشی بوده است.
نتیجه‌گیری:
برنامه رادیویی «داستان انقلاب» یکی از صدها برنامه‌ای است که توسط بی‌بی‌سی برای واگویی یک‌سویه تاریخ معاصر ایران به انجام رسیده است. در این برنامه تلاش برای اثبات دوستی دور و دراز دولت انگلستان با مردم ایران، تطهیر بریتانیا از مداخله در امور داخلی ایران و همچنین شبه‌افکنی در مورد چرایی و چگونگی به‌ثمر رسیدن انقلاب اسلامی موضوعی است که برنامه‌سازان این بنگاه خبرپراکنی بر آن تأکید داشته‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
1. British Broadcasting Corporation )BBC)
2. فصلنامه یاد، ش 17 (زمستان 1368)، صص 54-63.
3. The story of the revolution iran 1906-1979 (setare alavi- reza navabpoor), First edition London, 1992, Published by soundword ltd.
4. این مجموعه بار دیگر در سال 1373 توسط عمادالدین باقی با نام «تحریر تاریخ شفاهی ایران (مجموعه برنامه داستان انقلاب از رادیو بی‌بی‌سی)» توسط نشر تفکر چاپ شده است.
5. عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی، انقلاب ایران به روایت رادیو بی‌بی‌سی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، ص 48.
6. همان، ص 56.
7. همان، ص 291.
8. همان، ص 293. https://iichs.ir/vdccmiqs.2bqem8laa2.html
