رژیم پهلوی پس از تبعید امام خمینی هرگونه حرکت مستقل را به‌شدت سرکوب کرد و امکان فعالیت آزاد سیاسی را از بین برد. در چنین وضعیتی عده‌ای از طلبه‌های مبارز حوزه علمیه قم، به مبارزه زیرزمینی روی آوردند
مطبوعات آینه‌ای از وقایع روزگار خود هستند؛ به گونه‌ای که در این آینه می‌توان تصویر بسیاری از وقایع آن زمان را مشاهده کرد. بررسی مطبوعات به‌عنوان منابع دست اول تاریخی بهویژه در دوره معاصر از مباحثی است که گوشه‌های نهفته‌ای از حیات اجتماعی جامعه را مورد مداقه قرار می‌دهد. با واکاوی اخبار، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقالات و تصاویر موجود در این نشریه‌ها وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی جامعه زمان انتشار آنها نیز تا حدود زیادی شناخته می‌شود. از این منظر مطبوعات و اطلاعات مندرج در آن، مهم‌ترین ابزار هر پژوهشگر برای شناسایی رویدادها و وقایع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه، یک طبقه و گروه خاص می‌باشد.
نشریه «بعثت» (نشریه مخفی طلاب حوزه علمیه قم) اولین و مهم‌ترین نشریه انقلابی پس از قیام 15خرداد بود که با مشی سیاسی و مذهبی با مدیریت حجج اسلام علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، علی حجتی کرمانی، سیدهادی خسروشاهی، سیدمحمود دعایی به مدت دو سال (1342-1344ش) در قم منتشر می‌شد. هدف اولیه این نشریه، دفاع از اسلام، روحانیت، مبارزه با رژیم پهلوی و کشورهای استعماری بود. در ادامه مقاله به معرفی مدیرمسئول و سردبیر، هیئت تحریریه، شکل ظاهری و محتوایی مجله پرداخته می‌شود.
معرفی نشریه، مؤسسین و هیئت تحریریه
نشریه بعثت اولین و پیشروترین نشریه مخفی طلاب حوزه علمیه قم در دهه 1340 بود که در سال‌های 1342-1344 جمعا در 14 شماره (سال اول 9 شماره و سال دوم 5 شماره) به چاپ رسید. هدف اولیه این نشریه، دفاع از اسلام، روحانیت، ایجاد آگاهی سیاسی و اجتماعی در جامعه، روشن نمودن اهداف و آرمان‌های حوزه و مبارزه با استبداد و استعمار بود. نخستین شماره نشریه بعثت در روز شنبه 23 آذر 1342 مطابق با 27 رجب 1383 در شش صفحه در قطع خشتی کوچک 21×29 منتشر شد.
هیئت تحریریه و مؤسسین نشریه به مناسبت تقارن چاپ نشریه با بعثت پیامبر اعظم(ص) نام آن را بعثت گذاشتند. در صفحه اول در بالای صفحه آرم بعثت، آیه شریفه «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنَا»؛ «و آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند، قطعا به راه‌های خود، هدایتشان خواهیم کرد» (عنکبوت، 69) در زیرعنوان بعثت عبارت (نشریه داخلی دانشجویان حوزه علمیه قم) سپس بهای نشریه، تاریخ انتشار: روز و ماه و سال شمسی و قمری و شماره روزنامه و در درون متن، سرمقاله و تیتر مطالب را دربر می‌گرفت.1
نشریه در تیراژ هزار الی هزار و پانصد نسخه و تعداد صفحات 6 الی 18 صفحه منتشر می‌شد.2 در صفحات دیگر نشریه به حوادث و رخدادهای سیاسی داخلی کشور، جهان اسلام، اهداف نهضت روحانیت، مباحث اندیشه‌ای و دینی، مهم‌ترین اخبار داخلی و خارجه پرداخته می‌شد. بهای تک شماره 30 ریال بود. محل تایپ، چاپ و توزیع نشریه که به صورت مخفیانه انجام می‌شد منزل حجت‌الاسلام رضا شریفی گرگانی در خیابان یخچال قاضی در قم بود.
فکر اولیه ایجاد نشریه بعثت توسط چند نفر از شاگردان امام خمینی به رمضان 1382/ اسفند 1342 باز میگردد. در این سال عده‌ای از علمای مبارز (هاشمی رفسنجانی، حجتی کرمانی، مکارم شیرازی) به منظور تبلیغ در مدرسه علمیه آبادان مستقر شده بودند. آنها طی جلسه‌ای با بررسی حملات رژیم علیه مردم و روحانیت ضرورت مقابله به مثل، برنامه‌ریزی، ایجاد تشکیلات و سازماندهی، بالا بردن سطح آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی طلاب و اساتید، برداشتن نخستین گام در راستای ورود به فعالیت‌های تشکیلاتی و مخفی و راه‌اندازی یک نشریه زیرزمینی در مسیر مبارزه ایدئولوژیک، فرهنگی و سیاسی با رژیم جبار پهلوی را مطرح کردند.3 بنا به گفته حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، پس از دستگیری امام خمینی یاران امام، راه و مشی ایشان را در روشنگری و ارشاد جامعه دنبال کردند. در این میان عده‌ای با سخنرانی و خطابه به تبلیغ این راه ادامه دادند و عده‌ای دیگر با تشکل‌های سیاسی مذهبی مبارزه را ادامه دادند. در این زمان قشر مبارز و تعیین‌کننده فکری روحانیت در امر مبارزه به این نتیجه رسیدند که در کنار حضور در مجامع باید یک ارگان مشخص وابسته به خودشان هم عرضه کنند که آن ارگان بیانگر اهداف و خط مشی روحانیت مبارز باشد. بدین منظور نشریه بعثت را که به افشاگری علیه رژیم پهلوی می‌پرداخت به‌وجود آوردند.4 اعضای هیئت تحریریه و مؤسس این نشریه عبارت بودند از: حجج اسلام آقایان: علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، علی حجتی کرمانی، محمدجواد باهنر، سیدهادی خسروشاهی، سیدمحمود دعایی.5
نشریه بعثت (نشریه مخفی طلاب حوزه علمیه قم) اولین و مهم‌ترین نشریه انقلابی پس از قیام 15 خرداد بود که با مشی سیاسی و مذهبی با مدیریت حجج اسلام علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، علی حجتی کرمانی، سیدهادی خسروشاهی، سیدمحمود دعایی به مدت دو سال (1342-1344ش) در قم منتشر می‌شد. هدف اولیه این نشریه، دفاع از اسلام، روحانیت، مبارزه با رژیم پهلوی و کشورهای استعماری بود
در بازه زمانی فعالیت نشریه، نام نویسندگان آن مخفی و چگونگی انتشار و توزیع آن به صورت کاملا امنیتی و مخفیانه صورت می‌گرفت. اعضای هیئت تحریریه به منظور لو نرفتن هویتشان هر کدام نام مستعاری را برای خود انتخاب کرده بودند. آنها نام علی را به عنوان اسم کوچک و نام یکی از شهرهای ایران را به عنوان نام خانوادگی خود انتخاب کرده بودند.6
محتوای مقالات نشریه
همان‌طورکه ذکر شد، نشریه بعثت از آذر 1342 تا خرداد 1344 منتشر می‌شد. در سال‌های مذکور حوادث و رخدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مهمی در کشور اتفاق افتاد که ریشه و بسترهای آن به سال‌های گذشته باز می‌گشت. در واکنش به این حوادث و به منظور استمرار مبارزه و روشن‌سازی افکار طلاب حوزه و مردم از وضعیت سیاسی کشور، نشریه بعثت مطالبی را منتشر می‌کرد. با بررسی نشریه طی سال‌های 1342-1344 اهم سرمقاله‌ها، یادداشت‌ها، مقالات و اخبار این نشریه در مقابله و مبارزه با طرح‌ها و اقدامات حکومت پهلوی و هیئت حاکمه،7 کشورها و رژیم‌های استعمارگر خارجی بهویژه آمریکا و اسرائیل،8 مطرح کردن مبارزات انقلابی جهان اسلام و اصلاح حوزه و اخبار مرتبط با نهضت روحانیت بوده است. 9
فرجام
پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط دولت مصدق، محمدرضا پهلوی به ایران بازگشت و با تقویت ارتش و ایجاد ساواک به سرکوب تمامی جریان‌های مخالف خویش پرداخت. با آغاز دهه 1340 تحولات و رخدادهای مهمی در کشور به وقوع پیوست. پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، محمدرضا پهلوی با حمایت‌های کندی، رئیس‌جمهور آمریکا، برنامه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی را به منظور مقابله با خطر کمونیسم و جلوگیری از انقلاب توده‌ای به اجرا گذاشت. با تحمیل شدن این برنامه‌ها در ایران، امام خمینی به مخالفت با برنامه‌های رژیم برخاست. رژیم پهلوی در واکنش به مخالفت‌های امام و علمای مذهبی به دستگیری، تبعید و سرکوب آنها دست زد. با حمله رژیم به مدرسه فیضیه و کشتار طلاب و همچنین دستگیری و تبعید امام به ترکیه به علت سخنرانی علیه کاپیتولاسیون، شکاف میان روحانیت و دربار بسیار عمیق گردید. رژیم پهلوی پس از تبعید امام خمینی هرگونه حرکت مستقل را به‌شدت سرکوب کرد و امکان فعالیت آزاد سیاسی را از بین برد. در چنین وضعیتی علمای مذهبی با اقدامات سیاسی و فرهنگی خویش از طریق انتشار نشریه و نگارش مقاله در مطبوعات دینی و همچنین سخنرانی در حوزه‌های علمیه، مساجد و منابر به حمایت از دین و روحانیت و مبارزه با سیاست‌های استبدادی و استعماری رژیم برخاستند. در این میان حجج اسلام: علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، علی حجتی کرمانی، سیدهادی خسروشاهی و سیدمحمود دعایی، از طلبه‌های مبارز حوزه علمیه قم، به منظور استمرار مبارزه، آگاه نمودن افکار جامعه و طلاب حوزه از شرایط سیاسی کشور و افشای سیاست‌های استبدادی و استعماری رژیم پهلوی، نشریه مخفی با عنوان بعثت را به مدت دو سال (1342-1344ش) در قم منتشر کردند. این نشریه مواضع حوزه علمیه را در فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به‌‌صراحت مطرح می‌کرد. در مجموع نشریه بعثت با وجود عدم امکانات مالی و کمبود نیروی انسانی و فضای خفقان و سانسور توانست رسالت خود را در آن دوران کوتاه، حساس و سرنوشت‌ساز با دفاع از اسلام و کشور در مقابله با استبداد داخلی و استعمار خارجی به انجام برساند.
پی نوشت:
1. بعثت، س 1، ش 1، 23 آذر 1342، ص 1.
2. «مصاحبه با حجت‌الاسلام علی حجتی کرمانی»، مجله یاد، ش 99 (بهار 1390)، ص 227.
3. همان، صص 218-219.
4. مصاحبه نگارنده با حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، 9 /8 /96 دفتر روزنامه اطلاعات.
5. «مصاحبه با حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی»، مجله عروه‌الوثقی، ش 68، 22 /11 /1360، ص 38؛ خاطرات حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1387، ص 59.
6. خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی درباره: نشریات مخفی حوزه علمیه قم، به کوشش محمود خسروشاهی، قم، کلبه شروق، ۱۳۹۱، ص 39.
7. جهت اطلاع بیشتر از مواضع نشریه رک: بعثت، س 1، ش 1، 2 آذر 134، صص 4 و 1؛ ش 2، 10 دی 1342، صص 1 و 5؛ ش 10، 2 دی 1342، صص 1 و 6؛ ش 3 و 12، 4 اسفند 1342، صص 1 و 5؛ ش 3 و 4، صص 1 و 3؛ ش 15، 5 فروردین 1343، صص 1 و 6.
8. بعثت، س 1، ش 9، 31 شهریور 1343، ص 3؛ س 2، ش 12، 11 دی 1343، ص 4.
9. همان، س 1، ش 20، 4 اسفند 1342، صص 1-2؛ ش 5، 15 فروردین 1343، صص 1 و 4؛ ش 6، 11 اردیبهشت 1343، صص 1 و 7؛ ش 8، 24 تیر 1343، ص 6. https://iichs.ir/vdcdjz0f.yt0of6a22y.html
