نامه حسن پاکروان درباره سلاح اتمی

هنگامی که در اسفند ماه 1350 حسن پاکروان، سفیر وقت ایران در پاریس، نامه‌های سری زیر را برای معینیان، رئیس دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی، ارسال کرد، بیش از بیست و پنج سال از انفجار نخستین بمب اتمی در ژاپن می‌گذشت. پاکروان ضمن معرفی سپهبد BUIS ، رئیس مرکز بررسیهای عالی نظامی فرانسه و موسسه (CENTRE DES HAUTES ETUDES MILITAIRES (C H E M، به تبیین نقش و اهمیت این موسسه در پرورش فرماندهان عالی آینده نیروهای مسلح فرانسه پرداخته، می‌نویسد که به عقیده سپهبد BUIS، آئین سوق‌الجیشی فرانسه متکی بر اصل قدرت بازدارندگی است. پاکروان در ادامه به تشریح استدلالی می‌پردازد که به پذیرش این اصل توسط فرانسه، به تأسی از آمریکا و شوروی، بود.

پس از پایان جنگ جهانی دوم و طی جنگ سرد متعاقب آن، اساس روابط بین‌الملل بر پایه این نظریه نظامی بنا گردید: ماهیت بازدارندگی تملک سلاح اتمی، کشورها و قدرتهای بزرگ را از مواجهه مستقیم با دشمنانشان مصون می‌دارد و جبهه جنگ را از اراضی آن قدرتها به خاک سایر دول سوق می‌دهد. حاصل بحرانهای منطقه‌ای نیز آن می‌شد که شماری کشورهای اقماری در حول محور غرب و شرق، و در راستای بهره گیری از چتر حمایتی این کانونها، شکل بگیرند.

پاکروان در نقل مباحثه مذکور ــ به صراحت و سلاست ــ نقش سلاحهای هسته‌ای را در تحول استراتژیهای تدافعی ذکر، و خطر بالقوه شوروی را به تهران گوشزد می‌کند. پیداست که هدف او از نوشتن این نامه، جاسوسی اطلاعاتی نبوده است؛ چرا که وی از مباحث فنی و نظامی گفت وگو با اشاره‌ای مختصر می‌گذرد، که احتمالا براساس تذکر وی، می‌توانسته مبین ناآگاهی او از دانش فنی روز بوده باشد. به نظر می‌رسد هدف او از نگاشتن این مکتوب، تبیین اهمیت و ضرورت پیروی از استراتژیهای اصل مذکور و «قدرت بازدارندگی» سلاحهای هسته‌ای است. این مهم حاصل نمی‌گردد، مگر آنکه تهران به تغییر رفتار قدرتها در مواجهه با اعضای جدید «گروه کشورهای اتمی»توجه کرده و به ضرورت دستیابی به این فناوری واقف شود. پاکروان امیدوار است که برای آگاهی بیشتر در این خصوص، شاه طی سفر آتی سپهبد نامبرده به تهران، با او ملاقات کند.

سند دیگر، پاسخ دفتر مخصوص شاهنشاهی، به نامه مزبور است. این سند ضمن اعلام پذیرش درخواست ملاقات سپهبد BUIS  ، با محمدرضا شاه و گزارش ارجاع موضوع به «تشریفات کل شاهنشاهی» برای تدارک ملاقات، بی میلی محمدرضا شاه را برای این دیدار، کتمان نمی‌کند. به نظر می‌آید، آگاهی درباره این استراتژی و تصمیم‌گیری در این مورد، توسط نامه پاکروان و طی این چند روز پیش نیامده و سابقه بیشتری داشته است. مسلم است، تلاشهای وی، از بعد امنیتی، نظامی و فنی، برای مجاب نمودن تهران، به اتخاذ استراتژی مزبور، کمتر از آن بوده است که سبب تحولی به این عظمت، در سیاستهای دفاعی کشور گردد.

صراحت لحن و رغبت محمدرضا شاه برای مذاکره با کشورهای دارای سلاح هسته‌ای، گواه استراتژی وی در مواجهه با دنیای دوقطبی و درستی نگرانی غرب، درباره هسته‌ای شدن ایران در آن دوران است.

این اسناد در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نگهداری می‌شود.

[1]
سری                  شماره 10/9/551/21        [نشان شیر و شمشیر]
سفارت شاهنشاهی ایران پاریس                      تاریخ 13/12/50
                                                                  پیوست
حضور محترم جناب آقای معینیان رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی
سپهبدBUIS  که رئیس مرکز بررسیهای عالی نظامی می‌باشد و یکی از مغزهای متفکر ارتش فرانسه است به اینجانب برای تنظیم برنامه مسافرت دانشجویان این مرکز به ایران مراجعه کرد و ضمن صحبت مطالب جالب توجهی درباره آئین نظامی فرانسه بیان داشت.
موسسه(CENTRE DES HAUTES ETUDES MILITAIRES ( C H E M کانون اصلی فرانسه برای تعمق در مسائل نظامی دنیای امروز و برای پرورش آئین و افکار سوق‌الجیشی در این کشور است.

این مرکز از قدیم معروف به (ECOLE DES MARECHAUX) می‌باشد و دانشجویان آن کادر فرماندهی عالی آینده نیروهای مسلح را تشکیل می‌دهند.

سپهبد BUIS درباره آئین سوق‌الجیشی فرانسه که متکی به اصل می‌باشد توضیحاتی داده و استدلالی که به قبولی این اصل منجر گردید بیان نمود. البته این استدلال قابل بحث است و معلوم نیست که اصل و روشی که برای امریکا یا شوروی مصداق دارد برای فرانسه صحیح باشد. اما در هر صورت طرز استدلال و بیان سپهبد BUIS که طرز فکر زمامداران و مقامات مسئول فرانسه را منعکس می‌نماید، محکم و قاطع است. اساس این استدلال براساس ماهیت سلاح هسته‌ای جدید و اثرات وحشتناک آن استوار می‌باشد. خطر سلاح هسته‌ای طوری است که زمامداران کشورها را مجبور می‌کند که از جنگ و مواجهه مستقیم منصرف شوند. هر کشوری با داشتن حتی تعداد کمتری از این نوع سلاح به خودی خود مصونیتی در مقابل حمله مستقیم پیدا می‌کند در حالی که اگر نداشته باشد باید دفاع خود را به یکی از کشورهای بزرگ SUPER GANDS بسپارد و ارتش خود را در اختیار آن بگذارد.

به عقیده سپهبد BUIS وجود این اسلحه ماهیت جنگ را تغییر داده و مفهوم دفاع از اروپا را دیگرگون کرده است خاصه اینکه برتری نیروی شوروی و بلوک شرق به قدری است که دفاع به معنای کلاسیک دیگر امکان‌پذیر نیست. وجود سربازان امریکایی در اروپا در حقیقت وسیله دفاعی نیست اما اگر شوروی حمله کرد شرکت امریکا در جنگ را تضمین می‌نماید.

درخصوص دفاع اروپا اخیرا بین مقامات نظامی انگلیسی و فرانسه مذاکراتی شده است که نتیجه نداده و هم چنین بین فرانسویها و آلمانها اختلاف نظر است اما پیشرفت در وحدت سیاسی اروپا و ورود انگلیس به بازار مشترک به احتمال قوی راهی برای توافق باز خواهد کرد. از همه جالب‌تر بیاناتی است که سپهبد BUIS درباره انواع سلاحهای هسته‌ای و طرق حمله به هدف نموده است و حتی توضیحاتی درباره وسائل فعلی در فرانسه و تشکیلات PLATEAU D‘ALBION که شامل سکوهای پرتاب زیرزمینی و زیردریاییهای هسته‌ای می‌باشد اطلاعاتی داده است که برای اینجانب تازگی داشت. بالاخره از طرز کار C H E M و استعمال COMPUTER برای مسائل عدیده شمه‌ای شرح داد.

به موازات جنبه نظامی وقتی وضع سیاسی دنیا در سایه اسلحه هسته‌ای حالت تازه‌ای به خود گرفته که سپهبدBUIS به طور خلاصه به طریق زیر شرح داد. ـ از لحاظ جهانی پیدایش اسلحه هسته‌ای یک وضعی ایجاد کرده است که در تاریخ سابقه نداشته است و این وضع را می‌توان به تعادل اتمی خلاصه کرد یک تعادل در عین حال وحشتناک و امیدبخش وحشتناک از لحاظ اینکه این اسلحه آینده عالم بشریت را تهدید می‌نماید و یک اشتباه می‌تواند نسل بشر را به مخاطره بیاندازد. [همین مقوله]،امیدبخش است. زیرا استعمال این اسلحه غیرقابل تصور بوده و در نتیجه جنگ عمومی را منع می‌کند. سپهبد BUIS در این خصوص خاطرنشان کرد از موقعی که چین وارد گروه کشورهای اتمی (CLUB ATOMIE) شده طبعا دید سیاسی آنها تغییر کرد و اثر این تغییر در نزدیک شدن به امریکا مشهود است. به عبارت دیگر: چینی‌ها حس مسئولیت تازه‌ای پیدا کرده و موضوع تعادل اتمی را به خوبی درک کرده‌اند.

چون مدت مدیدی است که با مسائل نظامی سروکار ندارم، خود را برای اظهار نظردراین خصوص صالح نمی‌دانم، اما به این فکر رسیدم که اگر سپهبد BUIS در مدت توقف خود در ایران بتواند به پیشگاه همایونی افتخار شرفیابی حاصل نماید، به طور حتم مطالب جالبی به عرض خواهد رسانید. بنابراین از جناب عالی تمنا دارم موضوع را به پیشگاه مبارک ملوکانه معروض داشته تا چنانچه اراده سنیه شاهنشاه آریامهر تعلق گیرد، وقت شرفیابی برای او تعیین شود. مدت توقف او در ایران از 10 تا 19 ماه آوریل آینده خواهد بود.
سفیر شاهنشاه آریامهر : حسن پاکروان
[143 تا 140-240- 145 د]

[2]
       سری                  شماره 1-20-600/م   [نشان شیر و شمشیر]
دفتر مخصوص شاهنشاهی                                 تاریخ 21/12/1350
سرلشگر پاکروان سفیر اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر ـ پاریس
گزارش شماره 10/9/551/م مورخ 13/12/1350 پیرامون مذاکراتی که یا سپهبد BUIS رئیس مرکز بررسیهای عالی نظامی دولت فرانسه درباره آئین نظامی آن کشور و سلاحهای هسته‌ای بعمل آمده است متضمن استدعای شرفیابی ایشان به پیشگاه مبارک شاهانه از شرف عرض گذشت و اوامر مطاع همایونی باین شرح شرف صدور یافت :
«البته ممکن است نامبرده را بپذیریم ولی اینکار وقتی مفید خواهدبود که کشوری این سلاح را در اختیار داشته باشد»
برای ترتیب برنامه شرفیابی سپهبدBUIS  به پیشگاه مبارک ملوکانه مراتب به تشریفات کل شاهنشاهی اطلاع داده شد.
رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی
رونوشت بانضمام فتوکپی گزارش شماره 10/9/551/م مورخ سیزدهم اسفندماه 1350 سفیر اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر در پاریس جهت اقدام لازم برای جناب آقای قریب ریاست محترم تشریفات کل شاهنشاهی ارسال می شود.ق
رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی
سری
[139-240- 145 د]
https://iichs.ir/vdcakyn6149nu.5k4.html

غرفه انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران با چهارصد عنوان کتاب در حوزه تاریخ معاصر، پذیرای کتاب‌دوستان است

راز محبوبیت میرزا کوچک‌خان و ابراهیم حشمت

بازجویی از دکتر حشمت و همراهانش، سه دقیقه هم طول نکشید!

نسبت میان ایدئولوژی و مشروعیت در نهضت جنگل

نقد اصغر حیدری بر شیوه‌های تبلیغ و جذب در بهائیت منتشر شد

نامه حسن پاکروان درباره سلاح اتمی