«گفتمان آیت‌الله سیدمحمود طالقانی و تأثیرات آن بر ادبیات و هنر انقلاب اسلامی» در گفت‌وشنود با زنده‌یاد دکتر طاهره صفارزاده؛

ذهن باز و جهان‌بینی وسیع، او را شاخص کرد

زنده‌یاد دکتر طاهره صفارزاده در عداد اندیشمندان و اُدبای مسلمان و مبارز، در دوران انقلاب اسلامی بود. همین امر، وی را با زنده‌یاد آیت‌الله سیدمحمود طالقانی مرتبط ساخت و حاصل آن نیز خاطراتی است که در ادامه و از زبان او خواهید خواند. یادِ هر دو بزرگ، گرامی و ماندگار باد
ذهن باز و جهان‌بینی وسیع، او را شاخص کرد

آشنایی سرکار عالی با زنده‌یاد آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، در چه مقطعی روی داد؟
به نام خدا. هنگامی که در سال 1355، به دلیل مضامین اشعارم و عدم عضویت در حزب رستاخیز از دانشگاه اخراج شدم، در فاصله دو سالی که به پیروزی انقلاب اسلامی باقی مانده بود، جوانانی با ذوق هنری به خانه‌ام می‌آمدند و آثارشان را برای نقد و بررسی می‌آوردند. به‌تدریج متوجه شدم عده‌ای از آنها که تعلقات مذهبی عمیق دارند، کمتر به ادبیات اجتماعیِ مدرن توجه و بیشتر مضامین مدح و ثنای اولیای دین را با رویکرد حماسی تکرار می‌کنند. این عدم بهره‌گیری از تکنیک‌های نو در هنر، ذهنم را مشغول کرد و تصمیم گرفتم مرکزی را برای آموزش‌های متنوع هنری و نقد و بررسی شاخه‌های گوناگونِ آن با رویکرد اسلامی، تأسیس کنم. این فکر را با آقای موسوی گرمارودی در میان گذاشتم که پیشنهاد داد برای جذب نویسندگان و هنرمندان مسلمان، نزد مرحوم آیت‌الله طالقانی بروم. ایشان تازه از زندان آزاد شده بودند و با محبت و وقاری خاص، ما را پذیرفتند. جمله‌ای گفتند که تا امروز در خاطرم مانده است: «خانم صفارزاده! به جدّم قسم که شعر شما، در زندان به ما روحیه می‌داد!». پس از آن، درباره تأسیس «کانون فرهنگی نهضت اسلامی» مشورت کردیم و ایشان هم، ضرورت کار را تأیید و حتی افرادی را برای همکاری معرفی کردند.
 
در این مسیر، چه کسان دیگری با شما همراهی کردند؟
بعد از آن دیدار و به پیشنهاد آقای گرمارودی، به دیدارِ آیت‌الله بهشتی هم رفتیم. ایشان نیز با معرفی اهل قلمِ مسلمان، به ما یاری رساندند. به لطف الهی، این کانون با حداقل امکانات مادی شکل گرفت. در رشته‌های گوناگون مثل: سینما، تئاتر، عکاسی و گرافیک، جلسات آموزش و نقد برپا شد. استادانی که با ما همکاری می‌کردند، معمولا حق‌التدریس نمی‌خواستند و تنها هدفشان خدمت به فرهنگ انقلاب بود. بسیاری از جوانان مستعد، طی این فعالیت‌ها با اصول هنرِ روز آشنا شدند و بعد از پیروزی انقلاب، در «حوزه هنری» وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی مشغولِ فعالیت شدند.
 
از دیدگاه شما، اندیشه دینی آیت‌الله طالقانی چه مختصاتی داشت؟
مرحوم طالقانی یک روحانی روشن‌بین، با ذهنی باز و جهان‌بینی‌ای وسیع بودند. دین را برای انسان می‌خواستند و نه انسان را برای دین! این نگاه، تفاوت جدی با برخی رویکردهای سنتی داشت. همین امر هم به نگاه و شخصیت ایشان، جذابیت بخشیده بود. آیت‌الله، ذاتا معتقد به گفت‌وگو و جلب همکاری اندیشمندان بودند و به همین دلیل، ارتباطات ملی و فراملی گسترده‌ای داشتند.
 
طاهره صفارزاده

آیا با ایشان، گفت‌وگوهای علمی یا دینی خاصی نیز داشتید؟
بله. در چند جلسه، پیرامون لزوم تطبیق برخی احکام فقهی با مقتضیات روز، گفت‌وگو کردیم. به‌ویژه روی برخی رسائل فقهی‌ای که زبان و ساختارشان، فهم دین را برای عموم مردم دشوار می‌کند، صحبت داشتیم. ایشان با سعه صدر تصدیق ‌کردند که باید با همکاری علما و روشنفکران دینی، در آنها اصلاحاتی صورت گیرد. یکی از پرسش‌های من درباره حکم زکات بود که بیش از بیست بار در قرآن و همراه با نماز ذکر شده و توازن بین معنویت و زندگی مادیِ انسان را تأمین می‌کند. متأسفانه در عمل، برخی ثروتمندان به بهانه نداشتن محصولات یا دام‌های ذکرشده در کتب فقهی، خود را از پرداخت زکات معاف کرده‌اند و این باعث تشدید شکاف طبقاتی و وابستگی‌های نامطلوب به بیگانگان شده است. دیدگاه ایشان این بود که باید با اجتهاد روزآمد، این مشکلات رفع شود.
 
طالقانی برای شما، چه تصویری از یک پیشوای دینی برجای گذاشت؟
چهره‌ای متواضع، اهلِ شنیدنِ سخن دیگران و درعین‌حال ثابت‌قدم بر اصول اسلامی. ایشان با اِشراف دینی و معنوی و همچنین شجاعت در کلام و عمل، توانستند هم با اقشار مذهبی و هم با روشنفکران ارتباط برقرار کنند. این هنر ارتباطی، به‌ویژه در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی، سرمایه‌ای بی‌بدیل بود.
 
شعری که برای ایشان سرودید، ناشی از کدامین بسترهاست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
شعر «در آفتاب خطبه او» را پس از سخنرانی تاریخی آیت‌الله طالقانی در کاخ سعدآباد سرودم. در واقع این شعر، پاسخی همگانی به شخصیت، بیان و منش آن بزرگوار است، کرداری سرشار از ایمان و تأکید بر حقیقت‌گویی. به باور من، شعر در چنین موقعیت‌هایی، نه‌تنها یادبود یک لحظه تاریخی، که گشودن دریچه‌ای به فهم بهتر آن است.
 
آیا تأثیر آیت‌الله طالقانی را در هنر و ادبیات انقلاب اسلامی نیز قابل رصد می‌بینید؟
بله؛ بی‌تردید. حتی هنرمندانی که مستقیما با آیت‌الله طالقانی نشست‌ و برخاست نداشتند، تحت‌تأثیر گستره فکر و گفتمان مترقی ایشان بودند. تأکیدشان بر تطبیق دین با نیازهای زمان، عدالت اجتماعی و ایجاد فضایی باز، ناخودآگاه در بسیاری از آثار ادبی و هنری انقلاب انعکاس یافته است.
 
و یک جمله برای توصیف آیت‌الله؟
 انسانی که دیانت را با انسانیت جمع کرد و برای هر دو حرمت قائل بود.
  https://iichs.ir/vdcjxye8.uqemozsffu.html
iichs.ir/vdcjxye8.uqemozsffu.html
نام شما
آدرس ايميل شما