مخالفت سازمانها و گروههای سیاسی ضد شاه با جنگ ظفار

همزمان با دخالت نظامی رژیم پهلوی در ظفار (57-1351)، دولت پهلوی در بحرانی‌ترین دوران حیات خود به سر می‌برد. التهاب انقلاب و گسترش اعتراضات مردمی، تشکل‌ها و گروه‌های سیاسی منسجم و یا غیر سازمان یافته متعددی را در داخل و خارج ایران در تضاد با سلطنت به وجود آورده بود. بدون توجه به نوع ایدئولوژی و جهت‌گیری سیاسی، تمامی این‌گروه‌ها در راستای مبارزه با رژیم پهلوی، همکاری ایران با سلطان عمان در مبارزه با جبهه خلق ظفار را محکوم کرده و آن را بخشی از سیاست‌های رژیم برای سرکوب جنبش‌های مردمی و بر حق منطقه در پیروی از فرامین امپریالیسم امریکا و حمایت از منافع جهان غرب دانستند. در حقیقت، یکی از دستاویزهای عمده گروه‌های مخالف حکومت پهلوی برای برپایی گردهمایی‌های اعتراضی در این مقطع زمانی و حمله به رژیم، دخالت ایران در بحران ظفار بود. عمده‌ترین اعتراضات از سوی تشکل‌های دانشجویی در داخل و به‌ویژه در خارج، سازمان‌دهی واجرا می‌شد. این عملکرد در درون مرزهای کشور که امکان برپایی همایش، با محدودیت‌هایی روبه‌رو بود، بیشتر در اشکال شعارنویسی و انتشار اعلامیه‌ها تبلور می‌یافت. در 25 بهمن‌ماه 1352، اعلامیه‌ای با مضمون «پیروزباد جنبش‌های رهایی‌بخش خلق ظفار و فلسطین» در دانشگاه تهران انتشار یافت. 1 در 5/12/1352 در طبقه اول دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، شعار «دوستان خود را در ظفار تنها نگذارید» بر روی دیوار نگاشته شد. 2 در ابتدای اسفندماه 1352، سه رشته اعلامیه دست‌نویس در سالن غذاخوری دانشگاه تبریز انتشار یافت که موضع‌گیری رژیم پهلوی را در قبال حرکت ظفار، محکوم می‌کرد. در یکی از این اعلامیه‌ها آمده بود :«ما روش حکومت ایران را در قبال لشکرکشی به ظفار که به خاطر منافع امپریالیسم امریکا صورت گرفت، محکوم می‌کنیم.» 3 در 7/12/1352 نیز اعلامیه‌ای با مضمون زیر در دانشکده الهیات دانشگاه تهران در میان دانشجویان پخش شد: «دست دولت ایران به خون جوانان ایران و ظفار آغشته شده است. اتحاد روشنفکران ایرانی با خلق خود و خلق ظفار، خلیج را به گورستان امپریالیسم مبدل می‌سازد.» 4

در 18/8/1354، اعلامیه‌ای با عنوان «ظفار؛ ویتنامی دیگر» به امضای گروه مبارزه برای ایجاد حزب طبقه کارگر ایران در نقاط مختلف کشور، به‌ویژه تهران و اصفهان توزیع شد. 5 در روز پنجشنبه 18 اسفندماه 1356، جمعیت اتحاد برای آزادی (مشروطه چهارم)  در پنجمین اطلاعیه خود خطاب به مردم مجاهد تبریز گفت :

این حکومت استبدادی ایران است که در ممالک خارجی به ماجراجویی‌های سیاسی و نظامی دست می‌زند. مردم می‌دانند که هیأت حاکمه ایران با چه بهای سنگینی در عراق و ظفار و اخیرآ در شاخ آفریقا دخالت نظامی کرده است. اینها قسمتی از ماجراجویی‌های حکومت ایران در خارج است.

واکنش اعتراضی سازمان‌های سیاسی و تشکل‌های دانشجویی در خارج از کشور، شدید و بسیار مشهودتر بود. این حرکت‌ها در چارچوب برپایی تظاهرات، انتشار اعلامیه، جمع‌آوری کمک‌های مادی و برخی حملات فیزیکی علیه مراکز سیاسی رژیم پهلوی، انجام می‌گرفت.

در اواخر بهمن‌ماه 1352، دانشجویان ایرانی مقیم اطریش با برپایی راهپیمایی در شهر وین دخالت ایران را در ظفار محکوم کردند. 6 در تاریخ 4 و 5 اسفند 1352 نیز سمینار منطقه‌ای دانشجویان ایرانی در شمال و جنوب کالیفرنیا در شهر برکلی برگزار شد. در این همایش در اجرای دستور کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی و در حمایت از جنبش ظفار، مبلغ دوهزار دلار جمع‌آوری شد. 7 از سوی دیگر چندین گروه مسلح نقاب‌پوش در 17/12/1352 به سفارت‌خانه‌های ایران در استکهلم و بروکسل حمله کرده و بخشی از این مراکز را به اشغال خود درآوردند. یکی از موارد اعتراض این گروه‌ها دخالت نظامی رژیم پهلوی در ظفار بود. 8 همچنین در 10/12/1353، دانشجویان ایرانی مقیم آلمان در حمایت از جنبش ظفار به همراه دانشجویان آلمانی و لبنانی در مونیخ به راهپیمایی پرداختند. 9

در 25/1/1354، جبهه خلق ظفار با ارسال پیامی برای شانزدهمین دوره کنگره کنفدراسیون محصلین و دانشجویان ایرانی شاغل در خارج، ضمن درخواست حمایت و اتحاد بیشتر، خواستار دریافت مجموعه نوشتاری در مخالفت با رژیم پهلوی با هدف توزیع آن در بین سربازان ایرانی مستقر در ظفار شد. 10

دانشجویان ایرانی مقیم دانشگاه ساربروکن 11 آلمان در روزهای 6 و 7 آذرماه 1354، اعلامیه‌ای را به زبان آلمانی با عنوان «ارتش شاه در عمان» در سالن غذاخوری دانشگاه توزیع کردند. در این اعلامیه آمده بود که ارتش ایران در ظفار، دهکده‌ها را بمباران، چشمه‌های آب را نابود، مزارع را سوخته و معدوم، و مردم را قتل‌عام می‌کند. در پایان این اعلامیه خاطرنشان شد که سازمان دانشجویان ایرانی با نام انجام اقدامات مختلف، توجه همگان را به اوضاع موجود در ظفار جلب خواهد کرد. 12

در 10/9/1354 مراسمی در حمایت از جبهه خلق ظفار در یکی از کلیساهای واشنگتن برگزار شد. در این مراسم، نود نفر از دانشجویان ایرانی در کنار سایر محصلان عرب و امریکایی حضور داشتند. 13 در 15 آذرماه نیز دانشجویان ایرانی مقیم شمال کالیفرنیا در پشتیبانی از جنبش ظفار، تظاهراتی را در مقابل سرکنسولگری دولت شاهنشاهی در سانفرانسیسکو برپا کردند. 14

دولت ایران نیز در 21/9/1354 اعتراف کرد که در تمام هفته گذشته، دانشجویان ایرانی در اعتراض به سیاست‌های تهران در شهرهای رم، میلان، لندن، هوستون و شیکاگو به یک سلسله راهپیمایی‌ها دست زده‌اند. 15

در 25/1/1355، گروهی به‌نام جمعیت پشتیبانی از مبارزات مردم عمان، متشکل از دانشجویان ایرانی و خارجی به تظاهرات در مقابل نمایندگی دولت عمان در سازمان ملل متحد پرداختند. 16 در 15/4/1355، دانشجویان ایرانی مقیم فیلادلفیا امریکا در شبی که با عنوان همبستگی با ملت تیره‌روز عمان نامگذاری شده بود، با پخش اعلامیه‌هایی به حضور نیروهای ارتش شاهنشاهی در ظفار اعتراض کردند. در همین تاریخ، همایشی به نام شورش عمان در واشنگتن برگزار شد و دانشجویان ایرانی با محکومیت سیاست‌های رژیم در قبال حرکت ظفار، به پخش شب‌نامه‌هایی اقدام کردند. 17 در 15 شهریورماه نیز اعلامیه‌های مشابهی در شهرهای مختلف امریکا توزیع شد. 18

محمود جعفریان، طی مقاله‌ای در روزنامه کیهان مورخ شنبه 28/8/1356 تظاهرات‌های ضد حکومتی درواشنگتن، پاریس و تهران را مورد بررسی قرار داد و ضمن محکومیت آن نوشت: «هر روز که قرار باشد خونی برای ماندن ایران بر زمین بریزد، ایران بهترین جوانانش را به میدان خواهد فرستاد، همچنانکه ]این کار[ در ظفار انجام گرفت.» 19

قرائن و شواهد نشان می‌دهد که علاوه بر این تحرکات حمایتی تبلیغی، از جنبش ظفار، برخی از عناصر حزبی مخالف با رژیم پهلوی نیز با منطقه ظفار در ارتباط بوده و در صفوف چریک‌ها به فعالیت می‌پرداختند. سلطان قابوس در مصاحبه‌ای با مجله عرب‌زبان الحوادث، چاپ بیروت در اواخر بهمن 1352 گفت: «شورشیان ظفار با حزب غیرقانونی توده ایران ارتباط دارند. به همین دلیل، من از ایران کمک خواستم؛ زیرا آنها مورد حمایت احزاب کمونیست جهان هستند.»20 روزنامه معاریو اسرائیل نیز در 27/2/1352 در بررسی بحران ظفار گزارش داد که چریک‌های جبهه خلق با حزب توده ایران در ارتباط هستند. 21 دعیج ـ نویسنده روزنامه السیاسه کویت ــ که به تازگی از عدن دیدار کرده بود، در گفت‌وگویی با سفیر ایران در دی‌ماه 1354 اظهار داشت که برخی از عناصر ایرانی در میان چریک‌های ظفار فعالیت می‌کنند. 22 سردبیر مجله هفتگی عرب زبان المصور نیز در پایان سال میلادی 1976 / 1355ش از شرکت داوطلبانه حزب کمونیست توده در صفوف جبهه خلق سخن گفت. 23 به نوشته آبراهامیان، سازمان مجاهدین خلق ایران،  ضمن رابطه با جنبش ظفار، پنج داوطلب از هواداران خود را به عمان اعزام کرده بود. 24

محسن نجات حسینی ــ از هواداران سابق سازمان مجاهدین خلق در خاطرات خود از سال‌های 1346 تا 1354، مطالب بسیار مهمی را از ارتباط گروه‌های سیاسی ایران، به‌ویژه سازمان مجاهدین خلق با جنبش ظفار ذکر می‌کند. او در لابه‌لای خاطراتش در مقاطع مختلف زمانی با اشاره به چگونگی این روابط می‌نویسد:

آخرین دیدارم با محمد یزدانی یکی از هواداران بلندپایه سازمان مجاهدین خلق در 12 آبان 1355 در پاریس بود. او پیشنهاد کرد که به ظفار مسافرت کنم و در آنجا به کار معلمی بپردازم. با رفتن به ظفار، اطلاعات تشکیلاتی من در کوهپایه‌های دورافتاده آن دیار، به‌تدریج استحاله می‌شد. 25
رفعت و محبوبه افراز (از هواداران سازمان) پس از اقامتی کوتاه در لبنان، با گذرنامه جعلی از طریق عدن به ظفار رفتند تا در آنجا ضمن کمک به جنگجویان و نیز جنگ‌زدگان انقلاب ظفار به تجریبات انقلابی خود بیفزایند. رفعت و محبوبه در یک گروه پزشکی در کوهپایه‌های ظفار فعالیت می‌کردند. کار این گروه، ارائه کمک‌های درمانی به مردم محلی و آسیب‌دیدگان جنگ بود. در آن هنگام، رژیم شاه در نقش ژاندارم منطقه و کارگزار سیاست‌های امریکا، سربازان ایرانی را به پشتیبانی از سلطان قابوس به جنگ گسیل داشته بود. نیروهای مبارز ایرانی نیز برای ابراز همبستگی با چریک‌های جبهه آزادیبخش ظفار و نیز کارآموزی در آن جبهه، برخی از افراد خود را به ظفار می‌فرستادند. در زمانی که رفعت همراه با چند تن دیگر از اعضای سازمان مجاهدین در آنجا بود، افرادی نیز از سازمان چریک‌های فدایی خلق با مبارزان ظفاری همکاری می‌کردند. در تابستان 1354، کار درمانی در درمانگاه‌های کوهستانی با مشکلات فراوانی روبه‌رو شد. کمبود دارو و وسایل درمانی از  یک سو و شیوع بیماری‌های عفونی و بومی تابستانی از سوی دیگر، خدمتگزاران درمانی را به کاری بی‌امان واداشته بود. پنج‌ماه از اقامت رفعت در ظفار می‌گذشت که وی به بیماری مالاریا مبتلا شد. رفعت قبل از رسیدن به درمانگاهی در یکی از دهکده‌های ظفار در روز هشتم شهریور درگذشت. 26

مرتضی خاموشی (هوادار سازمان) می‌دانست که بخش خارج از کشور سازمان با انقلابیون ظفار در ارتباط است. او پس از خروج مخفیانه از ایران، با معرفی خود به سفارت یمن جنوبی در کویت، از آنان تقاضای کمک می‌کند تا وسیله سفر او را به عدن فراهم کنند. بدین‌ترتیب، مرتضی خود را به عدن می‌رساند. در همین زمان، سازمان برای ایجاد یک برنامه رادیویی با مقامات یمن جنوبی به توافق رسیده بود و مرتضی که تجربه کار رادیویی داشت، مسئول اداره این برنامه شد. چندی بعد، حوری بازرگان نیز برای کمک در برنامه رادیویی سازمان به عدن رفت. 27

اتحادیه دانشجویان و محصلین ایرانی خارج از کشور نیز در اواسط بهمن‌ماه 1353 اعلام کرد که اعزام یک گروه پزشکی، شامل دکتر و پرستار را به منظور کمک به مجروحان جبهه خلق در منطقه ظفار در دستور کار خود دارد. این اتحادیه، خواستار نام‌نویسی داوطلبان برای انجام این مأموریت سه ماهه شد. 28

اما از سوی دیگر، شاهدان عینی اظهار داشتند که یکی از تاکتیک‌های حملات ایذایی چریک‌ها برای تضعیف روحیه سربازان ایرانی در منطقه ظفار، سخنرانی‌های متعدد به زبان فارسی بوده است. بر این اساس، افرادی که به خوبی فارسی تکلم می‌کردند، به‌وسیله بلندگو از نقاط ضعف ارتش اعزامی و مسائل سیاسی داخلی ایران سخن می‌راندند. کاری که می‌بایست از سوی عناصری از نیروهای مخالف رژیم پهلوی مرتبط با جبهه خلق، صورت گرفته باشد. 29

حمایت و ارتباط گروه‌های سیاسی ایران از چریک‌های ظفار، خشم شاه را به شدت برانگیخت؛ به‌طوری که در مصاحبه‌ای با روزنامه لوموند فرانسه در تیرماه 1354 گفت: «مارکسیست ایرانی که پرچم جبهه آزادیبخش عمان و یا فلسطین را بلند می‌کند، چه رابطه‌ای با ایران دارد؟» 30

پی نوشت:

1. بولتن جاری ساواک. شماره  424. سند شماره ب 88 . مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
2. بولتن جاری ساواک. شماره  425. سند شماره ب 88 . مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
3. بولتن جاری ساواک. شماره  665. سند شماره ب  95،  مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
4. بولتن جاری ساواک. شماره 501 . سند شماره ب  88،  مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
5. از اداره کل سوم ساواک به ریاست ساواک استان خراسان، مشهد. شماره و تاریخ 311-6699. 19/8/1345 سندشماره ب  128،  مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
6. بولتن جاری ساواک. شماره  658. سند شماره ب  108،  مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
7. بولتن جاری ساواک. شماره  665-657. سند شماره ب  95-6. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
8. باقر عاقلی. روزشمار تاریخ ایران، از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران، نشر گفتار،  1373 . ج 2. ص 282 .
9. مسقط و عمان. 1350-55. جعبه 21. پرونده بدون شماره با عنوان ظفار. فصل 5. بخش 5. از سفارت ایران در آلمانبه وزارت امور خارجه. 11/12/1353. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
10. مسقط و عمان. 1350-55. جعبه 21. پرونده 2. بخش 9. از سفارت ایران در واشنگتن به وزارت امور خارجه 25/1/1354. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
11. Sarbroken.
12. گزارشی با عنوان توزیع اعلامیه توسط سازمان دانشجویان منحرف ایرانی مقیم ساربروکن آلمان غربی. سندشماره 7-264-505،  مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
13. گزارشی با عنوان برگزاری مراسمی تحت عنوان دفاع از مبارزین ظفار توسط دانشجویان منحرف ایرانی در واشنگتنایالات متحده امریکا. سند شماره 7-264-508. مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
14. از سفارت ایران در واشنگتن به وزارت امور خارجه. 17/9/1354سند شماره 7-264-506. مؤسسه مطالعات تاریخمعاصر ایران.
15. روزشمار تاریخ ایران. ج 2،  ص 302 .
16. مسقط و عمان. 55-1350. جعبه 24. پرونده 432. از سفارت ایران در واشنگتن به وزارت امور خارجه. 28/1/1355 آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
17. از سفارت ایران در واشنگتن به وزارت امور خارجه. 16/4/1355. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
18. مسقط و عمان. 55-1350. جعبه 24. پرونده 426 با عنوان تظاهرات دانشجویان ایرانی در خارج از کشور. ازسفارتایران در واشنگتن به وزارت امور خارجه. 17/6/1355. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
19. روزشمار تاریخ ایران. ج 2. ص  247 .
20. «شورشیان ظفار با حزب منحله توده ارتباط دارند». اطلاعات. 20/11/1352. ص 4.
21. مندرجات نشریات اسرائیل درباره ایران. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
22. مسقط و عمان. 1350-55. جعبه 14. پرونده 205. از اداره نهم سیاسی وزارت امور خارجه به سفارت ایران درمسقط. 12/10/1354. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
23. مسقط و عمان. 1350-55. جعبه 7. پرونده 5. بخش 6. از اداره نهم سیاسی وزارت امور خارجه به سفارت ایران درمسقط. شماره 9/8/44 و تاریخ 26/11/1355 آرشیو اسناد وزارت امور خارجه.
24. یرواند آبراهامیان. ایران بین دو انقلاب؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. ترجمه احمدگل‌محمدی،محمدابراهیم فتاحی ولی‌لایی. تهران، نشر نی 1377، ص 606 .
25. محسن نجات حسینی. بر فراز خلیج: خاطرات محسن نجات حسینی عضو سابق سازمان مجاهدین خلق ایران 1354-46ه.ش.  تهران، نشر نی 1379، ص 431 .
26. همان. صص  347-348.
27. همان. ص  351 .
28. مسقط  و عمان. 55-1350 جعبه 21. پرونده 5. بخش 5 . از اداره نهم سیاسی وزارت امور خارجه به سفارت ایراندر مسقط. 14/11/1353. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه ایران.
29. مصاحبه نگارنده با شاهدان عینی.
30. «ایران آماده قبول غیراتمی شدن منطقه است». اطلاعات. 5/4/1353. ص 4 . https://iichs.ir/vdcebe8zijh8p.9bj.html

رازهای فرانسوی‌مآبی امیرعباس هویدا

«30تیر1331 وآفرینندگان آن»درآیینه تصاویر

قیام 30 تیر، تجلی همبستگی ملی

قیام 30 تیر در آیینه تصاویر

تبیین و بررسی قیام 30 تیر 1331 ش/1952م ؛ (زمینه‌ها، علل و نتایج آن)

مخالفت سازمانها و گروههای سیاسی ضد شاه با جنگ ظفار