طرح ترور امام خمینی، طرح بستن فرودگاه مهرآباد، شلیک به هواپیمای امام و انحراف هواپیما به سمت جزیره کیش از جمله راهکارهایی بود که بختیار و سران ارتش برای مقابله با انقلاب اسلامی در نظر داشتند.
همزمان با خروج شاه از ایران در 26 دی ماه سال 57 بسیاری از صاحب‌نظران، سقوط حکومت پهلوی را پیش بینی می‌کردند. با این حال شاه آخرین تلاش خود مبنی بر حفظ قدرت را چرخش به سمت جبهه ملّی قلمداد کرد؛ زیرا این جبهه از وجهه نسبتا خوبی در میان مردم برخوردار بوده و شاه با این اقدام سعی داشت از شدت اختلافات بکاهد. درک نفوذ و قدرت امام میان مردم در سالهای پایانی حکومت پهلوی دوم نزد موافقان و مخالفان رژیم آشکار بود، از این رو هدف انتخاب بختیار از سوی محمدرضا شاه به عنوان نخست وزیر چیزی جز برقراری ارتباط و مذاکره با حضرت امام نبود. بختیار با آگاهی از اینکه در مقابل رهبر انقلاب و مردم امکان برخورد نظامی و سخت وجود ندارد، هدف خود را مذاکره و برقررای آزادی وانمود کرد. هدفی که تنها در قالب گفتمان مطرح شد و هیچگاه به صورت عملی تحقق نیافت زیرا دولت وی تمامی تلاش خود را به طرق مختلف برای مقابله جدّی با امام نشان داد و در اولین قدم تمامی راههای جلوگیری از ورود ایشان به ایران را امتحان کرد.
طرح ترور امام خمینی
شاپور بختیار پس از نشستن بر مسند قدرت، در نخستین اقدام تلاش کرد به وسیله مذاکره با امام علاوه بر منصرف کردن ایشان از ادامه مبارزه، با انتقاد از سیاستهای گذشته رژیم پهلوی و متفاوت جلوه دادن خود نزد ایشان، شرایط را برای استمرار نخست‌وزیری و شاید حکومت خود بیش از پیش فراهم سازد ولی با واکنش منفی امام مواجه شد. اگرچه پاسخ منفی امام مبنی بر استقرار حکومت پهلوی، امری بدیهی جلوه می‌کرد با این حال شاپور برای فریب دیگران این مسیر را طی نمود.
بدین ترتیب در این هنگامه طرح ترور ایشان به ذهن ایادی پهلوی رسید. اگرچه، پیش ازا ین نیز طرح ترور امام در چند مقطع از سوی عوامل مختلف حکومت پهلوی مطرح شده بود. نخستین بار و در فروردین سال 57 به پیشنهاد موساد، طرح ترور ح به ساواک و محمدرضا شاه ارائه شد تا این ترور به وسیله تیمی از سوی اسرائیل انجام شود، با این حال این عملیات با توجه به نفوذ امام در ایران و جامعه جهانی هیچگاه محقق نشد. دومین بار نیز سازمان اطلاعاتی فرانسه این پیشنهاد را به ساواک داد تا با انتقال امام به ایتالیا و با توجه به جو متشنج این کشور، نقشه ترور ایشان عملی شود که این بار نیز با هوشیاری امام و نزدیکانشان عملیات ترور ناکام ماند.1
با اینکه طرح ترور در ابتدای سال 57 مطرح شد ولی در آخرین روزهای حکومت پهلوی نیز صحبتهایی در این خصوص میان کابینه بختیار و ساواک صورت گرفت ولی با توجه به ضعف اساسی ساختار حکومت پهلوی و نیز درایت امام در این دوران، هیچگاه امکان عملی شدن آن تحقق نیافت.
طرح بستن فرودگاه مهرآباد
پس از فرار شاه از ایران و نیز شکست طرح ترور حضرت امام در فرانسه، حضرت امام صراحتا خبر از بازگشت خود به کشور داد. از این رو دولت تازه تأسیس بختیار که در تلاش بود با اجرای راهکارهای متفاوت و بعضا متناقض مانند؛ آزادی زندانیانی سیاسی، گسترش آزادی و از طرفی سرکوب معترضان، مانع از فروپاشی حکومت پهلوی شود، تنها راه ایستادگی در مقابل مردم را ممانعت از ورود امام خمینی به کشور می‌دانست. در همین راستا و در تاریخ 5 بهمن سال 57 به دستور بختیار تمامی فرودگاههای کشور به مدت سه روز بسته شد، همچنین وی به شرکتهای بین‌المللی اعلام کرد که ایران از پذیرش هواپیما تا اطلاع ثانوی معذور است.
بحثهای مربوط به بستن فرودگاهها برای جلوگیری از ورود امام به کشور در جلساتی که اوایل بهمن سال 57 از سوی شورای امنیت برگزار می‌شد مطرح شده بود. در این جلسات ضمن اشاره به موقعیت استراتژیک موجود، ورود امام خمینی به کشور را به منزله پایان حکومت پهلوی قلمداد می‌کردند، بنابراین اگرچه فشارهای درونی و بین‌المللی زیادی در خصوص بسته شدن فرودگاهها بر دولت بختیار تحمیل می‌شد تا جایی که بسیاری از مردم اعلام کرده بودند خودشان نسبت به بازگشایی فرودگاه وارد عمل خواهند شد، با این حال بختیار و ساواک نسبت به بسته بودن فرودگاه پافشاری کرده و حتی با استقرار چند جنگنده و تانکهای نظامی تلاش کردند موجی از رعب و وحشت را در میان مردم و نزدیکان امام ایجاد کنند. به هر صورت، با تظاهرات گسترده مردم سرانجام بختیار در روز 9 بهمن دستور بازگشایی فرودگاهها را صادر و اعلام کرد حضرت امام می‌توانند وارد کشور شوند.2
با توجه به شرایط موجود، ورود امام به ایران به چند روز بعد موکول شد و ایشان روز 12 بهمن را تاریخ ورود خود به کشور اعلام کردند و این زمانی بود که بختیار تحت تأثیر فشارهای زیاد داخلی و خارجی مجبور به بازکردن فرودگاههای کشور شده بود. نقشه ثانویه دولت بختیار مبنی بر عدم ورود امام خمینی به ایران در قالب ترور ایشان و این بار به شکل از بین بردن هواپیما به وسیله جنگنده ارتش، مطرح شد.
شلیک به هواپیمای امام
شکست بختیار در بسته نگه داشتن فرودگاههای کشور برای جلوگیری از ورود امام خمینی به ایران منجر به این شد که وی اقدام به عمل انتحاری نماید. از این جهت ترور امام آن هم در هنگام ورود به ایران یک عمل انتحاری برای بختیار محسوب می‌شد زیرا با این اقدام عملا امکان مقابله با خشم خیل عظیم مردم ایران برای دستگاه حکومت وجود نداشت، همچنین بسیاری از کشورهای دنیا نیز این اقدام را ناپسند می‌دانستند.
نخستین بار و در فروردین سال 57 به پیشنهاد موساد، طرح ترور حضرت امام به ساواک و محمدرضا شاه ارائه شد تا این ترور به وسیله تیمی از سوی اسرائیل انجام شود، با این حال این عملیات با توجه به نفوذ حضرت امام در ایران و جامعه جهانی هیچگاه محقق نشد.
حسین فردوست در کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» به وضوح اشاره می‌کند که قدرتخواهی موجود در شخصیت بختیار به صورتی بود که از هیچ اقدامی برای حفظ حکومت پهلوی فروگذار نبود. در همین زمینه وی طرح انفجار هواپیمای حامل امام خمینی در مسیر ورود به کشور را یکی از همین اقدامات قلمداد می‌کند. به گفته فردوست: «از روزی که بختیار نخست‌وزیر شده بود، هر روز ساعت شش تا هشت بعدازظهر کمیسیونی با حضور مقدم یا ثابتی(نماینده ساواک) سپهبد جعفری(نماینده شهربانی) سپهبد محققی(نماینده ژاندارمری) سپهبد قره‌باغی(رئیس ستاد ارتش) تیمسار بدره‌ای(فرماندة نیروی زمینی) سپهبد ربیعی(فرماندة نیروی هوایی) و تیمسار حبیب اللهی(فرماندة نیروی دریایی) تشکیل می‌شد. در این کمیسیون از مسائل انتظامی و اطلاعاتی و امنیتی صحبت می‌شد و بخش قابل‌توجهی از این جلسات مصروف طرح نقشه برای جلوگیری از ورود امام به کشور شد. در همین کمیسیون، طرح انفجار هواپیمای حامل امام مطرح شد.»3
بحث انفجار هواپیمای حضرت امام از سوی دولت بختیار به حدی جدّی بود که طبق اسناد و خاطرات برخی از خلبانان ارتش، پیش از ورود امام خمینی به تهران به چند تن از خلبانان ارتش از جمله «سرتیپ خلبان عبدالحمید نجفی» دستور شلیک به هواپیمای رهبر انقلاب داده شده بود و چنانچه این افراد از دستور تمرد می‌کردند به مجازات اعدام محکوم می‌شدند. همچنین برخی از کارمندان فرودگاه مهرآباد روز 12 بهمن در سر کار خود حاضر نشده بودند، این مسائل با توجه به اهمیت این روز، حاکی از وجود نگرانیها در خصوص اقدام نظامی علیه هواپیمای امام از سوی دولت پهلوی بود. با این حال و با توجه به فضای موجود این عمل هیچگاه صورت نگرفت و امام توانست در روز 12 بهمن سال 57 وارد کشور شود.
انحراف هواپیما به سمت جزیره کیش
یکی از طرحهای مطرح شده از سوی اعضای کابینه بختیار که در جلسات شورای امنیت در بهمن ماه سال 57 چندبار عنوان شد، دزدیدن هواپیمای حامل حضرت امام و انتقال آن به جزیره کیش بود. حکومت پهلوی بر این تصور بود که اگر امام خمینی پس از ورود به کشور چندصباحی امکان ارتباط با مردم را نداشته باشد، حرکت انقلابی مردم متوقف خواهد شد و اعتراضات خاموش می‌شود. از این رو طرح انحراف هواپیما به جزیره کیش در این جلسات مطرح شد. این برنامه تا این حد جدی بود که مقدمات اسکان ایشان از قبیل فراهم کردن پزشک و دیگر امکانات ساده در جزیره کیش از سوی دولت بختیار برای وی نیز پیش بینی شده بود، در حقیقت بختیار با این عمل قصد قرنطینه کردن امام و نزدیکان ایشان را در سر داشت.4
دولت بختیار پیش بینی چگونگی مقابله با مردم در صورت موفقیت عملیات را نیز کرده بود بدین صورت که چنانچه مردم نسبت به نبود امام در تهران دست به شورش بزنند، اقدام به سرکوب گسترده ایشان نمایند زیرا در منظر حکومت پهلوی جلوگیری از ورود امام خمینی به کشور سایر تهدیدات را خاموش خواهد کرد.
برژینسکی مشاور امنیت ملّی وقت کارتر در این زمینه گفته است: «تصمیم بختیار برای دستگیری خمینی در جلسه‌ای مطرح شد. من و براون از طرفداران این طرح بودیم و استدلال می‌کردیم حالا که بختیار تصمیم به این کار گرفته است باید از او حمایت کنیم، ولی ونس [که اطلاعات خود در زمینة ایران را از سولیوان می‌گرفت] از مخالفان جدی این طرح به شمار می‌رفت و این باعث اختلاف شدید ما با ونس شده بود. در 23 و 24 ژانویه، پس از چند جلسه، این مسئله را با رئیس‌جمهور کارتر در میان گذاشتیم. واکنش اولیة کارتر در برابر برنامة بختیار فوق‌العاده مثبت بود و وقتی در جریان موضوع قرار گرفت با خوشحالی گفت عالی است و سپس با تغییراتی، متن پیشنهادی من و براون را به تهران مخابره کرد».5 با تمام این احوالات و به رغم طرح اولیه از سوی بختیار، وی توانایی و شجاعت انجام چنین اقدامی را نداشت و به این خاطر از اجرایی کردن آن خودداری کرد.
برنامه‌های بختیار برای مقابله با انقلاب مردمی ایران و ضربه زدن به حضرت امام یا هیچگاه اجرا نشد و یا در صورت اجرا شدن با شکست روبه رو شد. امام خمینی در تاریخ 12 بهمن سال 57 وارد کشور شد و مبارزات خود را ادامه داد تا اینکه 10 روز پس از ورود به طور رسمی تاریخ حکومت شاهنشاهی پهلوی سرنگون و جمهوری اسلامی ایران متولد شد.
باند فرودگاه مهرآباد تهران، امام خمینی سواربرماشین درحال عزیمت به سالن فرودگاه
پی نوشت:
1.مصطفی الموتی، ایران در عصر پهلوی، ج 16، لندن، 1373، ص 115-117.
2.فایل صوتی جلسه شورای امنیت ملی، بهمن 1357، متعلق به موسسه پژوهشهای سیاسی قابل بازیابی در: http://www.ir-psri.com/?page=MultimediaList
3.حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج1، تهران، نشر اطلاعات، 1370، ص606-608.
4. فایل صوتی جلسه شورای امنیت ملی، بهمن 1357، متعلق به موسسه پژوهشهای سیاسی، قابل بازیابی در: http://www.ir-psri.com/?page=MultimediaList
5.سایروس ونس و زبیگینو برژینسکی، توطئه در ایران، ترجمه محمود مشرقی، تهران، کتاب هفته، 1362، ص151. https://iichs.ir/vdcb.0baurhb5wiupr.html
