خلیل اسفندیاری بختیاری

 
خلیل اسفندیاری ‌بختیاری پدر ثریا بختیاری از ملکه‌های ایران در زمان دودمان پهلوی، فرزند چهارم اسفندیارخان پسر حسینقلی‌ خان‌ ایلخانی بختیاری بود. وی در شاه‌نشین مالمیر شهر ایذه کنونی که در آن زمان مرکز حکومت خوانین بختیاری بود 1، در سال 1281 شمسی به‌ دنیا آمد.
 
ایل هفت لنگ که به دو طایفه مشخص ایلخانی و حاج ایلخانی تقسیم شده بودند از تیره‌های مختلف متشکل و محل ییلاق آنها در منطقه بختیاری و محل قشلاق آنها در منطقه استان خوزستان بود. طایفه ایلخانی که اولاد ایلخانی گفته می‌شوند دارای متنفذینی بودند که از آن جمله می‌توان رستم امیر بختیار، جمشید امیر بختیار، ملکشاه ظفر ایلخان بختیار، خلیل اسفندیاری، سیاوش و بهمن صمصام را نام برد.2 ثریا اسفندیاری ‌بختیاری درباره  خانواده‌‌اش این چنین می‌نویسد:
سردار اسعد پدر پدرم بود، او صاحب خدم و حشم فراوان و سواران زیادی بود و پس از ترک زندگی صحرانشینی  دست به تأسیس و ساختن چند آبادی زد، بستگان و عموزادگان و عموها و دایی‌ها نیز به او تأسی نمودند و هر کجا که آب بود، همانجا مقیم ‌شدند. از این زمان بود که کشاورزی آنها گسترش پیدا کرد؛ رودخانه کارون از قلمرو حکومت آنها می‌گذشت، قایقرانان که در مسیر رودخانه یا از عرض آن عبور می‌کردند، می‌بایست یک حق گمرک می‌پرداختند. با پول این درآمد، پدربزرگم چندین پل معلق و جاده‌ای که در این زمان تنها راه ارتباطی به سوی خلیج‌فارس و اقیانوس هند به‌شمار می‌رفت، احداث کرد. پدر بزرگ و جدم مردانی بودند لایق و با تجربه. گرچه پدربزرگم، سردار اسعد، هرگز به اروپا نرفت، اما دوست داشت دورادورش را وسایل رفاه و آسایش غربی بپوشاند، هر سال فرستادگان معتمدش را به مسکو و سن‌پترزبورگ برای خرید پارچه‌های گرانبها و و مبل و کریستالهای بوهم (بخشی از چکسلواکی که مرکز یکی از مرغوبترین تولیدات کریستال جهان است.) و ظروف نقره و سایر اشیا لوکس می‌فرستاد. 3

وقتی پدرم، خلیل اسفندیاری‌ بختیاری، بزرگ شد متوجه گردید عمویش که قیم او بود بسیاری از میراث پدری او را بالا کشیده و تنها چیزی که برای او مانده بود، کمی زمین و تعدادی سهم از شرکت نفت جنوب که کفاف مخارج تحصیل پدرم را در خارج می‌داد. پدرم برای تحصیل در برلن اقامت گزید. 4

چندی در مدرسه هنرهای زیبا به آموختن موسیقی پرداخت ولی هیچ مدرکی به‌دست نیاورد. 5 پدرم در 22 سالگی که یک دانشجوی علوم سیاسی بود، مادرم اوا کارل را که 16 سال داشت دید و خواستار ازدواج با او شد. ولی چون ازدواج با زن اروپایی مشکل بود، کسب اجازه از خانواده پدرم دو سال طول کشید دو سال بعد پدر و مادرم به ایران مراجعت کردند و من در سال 1934 در اصفهان متولد شدم. وقتی رضا شاه سهام نفت بختیاریها را به قیمت کمی خرید، سردار اسعد بختیاری که وزیرجنگ رضاشاه بود بازداشت گردید و تمام عموهای من نیز زندانی شدند، سردار اسعد در زندان جان سپرد و بزرگترین عموی من هم اعدام گردید. در نتیجه وضع مالی ما بد شد. 6
 
خلیل اسفندیاری ‌بختیاری در اصفهان به کار فرهنگی پرداخت و در مدارس اصفهان موسیقی تدریس می‌کرد. زندگانی او در حد متوسط از املاکی که پدرش باقی گذارده بود، می‌گذشت، تا اینکه دخترش به نام ثریا اسفندیاری بختیاری به عقد محمدرضا شاه در آمد. با این ازدواج، عده زیادی از بختیاریها مصدر مشاغل حساس شدند. بنابراین لازم بود به کسی که منشاء این همه نعمت برای بختیاریها شده است، سهمی داده شود، ولی او حاضر به قبول شغل و مقام در ایران نبود و صرفاً میل داشت در آلمان سمتی به او واگذار شود.
 
در 1330 یعنی چند ماه بعد ازدواج شاه با دخترش با سمت وزیر مختار، نماینده ایران در شورای مالی متفقین در آلمان شد. از بودجه دولت ایران خانه و ساختمان مجللی خریداری و در اختیار او گذاشتند. در 1334 سفیر کبیر ایران در آلمان شد و پس از جدایی شاه با دخترش همچنان آن سمت را داشت تا اینکه در 1340 از کار برکنار شد. در مقام سفارت هیچ‌گونه کار مثبتی از او سر نزد. او فقط از امتیازات زندگی اشرافی بهره می‌گرفت و روزگار را به عیاشی و خوشگذرانی می‌گذراند. 7
 
خلیل اسفندیاری ‌بختیاری مشاغلی از جمله وزیر مختار در آلمان، نماینده ایران در شورای متفقین، مشاور عالی اقتصادی افتخاری در آلمان و هلند، سفیرکبیر در بن ... را عهده‌دار بوده است. وی املاک زیادی در سراسر کشور داشت و پس از آخرین مسافرت به ایران در کشور ماند و طی چند دوره مسافرت بخشی از این املاک را در گرگان، اصفهان، سرخ‌ حصار و نارمک، قهفرخ شهر کرد و خوزستان به فروش رساند؛ در طول خدمت به رژیم پهلوی نشان درجه اول همایون را نیز دریافت نمود. 8

پی نوشت: