وقایع شهر شیراز در نیمه خرداد 1342 و به‌ویژه نقش شهید آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب در آن، از جمله موضوعاتی که کمتر مورد تحقیق و بازکاوی قرار گرفته است. در گفت‌وشنود پی‌آمده، محمد نعمتی، یکی از شاهدان عینی این رویدادها، به روایت یادمان‌های خویش پرداخته است

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ 
موضوع گفت‌وشنود ما بررسی نسبت شهید آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب با وقایع نیمه خرداد 1342 در شهر شیراز است. در آغاز سخن، به نحوه آشنایی خود با ایشان اشاره کنید.
بسم الله الرحمن الرحیم. در سال 1342، بنده نوزده سال داشتم و در چاپخانه احمدی شیراز کار می‌کردم. چند ماهی بود که مغازه‌ای را برای صحافی و کتاب‌فروشی اجاره کرده بودم و تدارکِ افتتاح آن را می‌دیدم. خانه ما، پشت بازارِ حاجی، یک کوچه مانده به مسجد جامع عتیق بود، که سنگر مبارزاتِ شهید آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب محسوب می‌شد. مغازه‌ام هم در میدان مولا، نزدیک به منزل آیت‌الله حاج شیخ بهاءالدین محلاتی بود. مسیر رفت‌وآمدم، از جلوی مدرسه خان و خانه شهید دستغیب بود و عملا در مرکز وقایع حضور داشتم و همه چیز را می‌دیدم و می‌شنیدم و در برخی موارد، درگیرِ رویدادها هم می‌شدم.
 
مشاهدات شما از اعتراضات مردم شیراز در 15 خرداد 1342 چیست؟
در روز ۱۵ خرداد، شیراز نیز مانند بقیه شهرها، آبستن حوادث مهمی بود. چون رسانه‌ها در اختیار حکومت بود، مردم بیشتر از طریق مساجد و روحانیونِ محل از اخبار مطلع می‌شدند. مواضع حضرت امام از آغاز نهضت اسلامی، فضای فکری و سیاسی جامعه را تغییر داده بود. بعد از ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی، منبرهای مساجد به سنگر افشاگری علیه رژیم تبدیل شد. شاه که تا آن زمان و با تبلیغات فراوان، سعی کرده بود چهره‌ای مذهبی از خود بسازد، با روشنگری‌های انجام‌شده رسوا شد. پس از ماجرای لوایح شش‌گانه و سپس سخنرانی عاشورای امام، مردم دیگر آماده حرکت بودند. در شیراز نیز، مسجد جامع عتیق روزهای فوق‌العاده‌ای داشت. مردم از آیت‌الله دستغیب، مطالبه موضع و اقدام داشتند و منتظرِ حرکتِ ایشان بودند. صبح روز ۱۵ خرداد، حدود ساعت 8، وقتی از مقابل مدرسه خان رد شدم، شلوغی غیرعادی‌ای را دیدم. در برابر خانه شهید دستغیب، جمعیت زیادی جمع شده بود. از سخنان مردم دریافتم که برخی از شخصیت‌های روحانیِ شهر را دستگیر کرده‌اند، ولی هنوز موضوع کاملا برایم روشن نبود. کمی بعد معلوم شد که آیت‌الله محلاتی، برادرشان و فرزند آیت‌الله دستغیب را گرفته و به تهران برده‌اند، اما هنوز نتوانسته‌اند خودِ آیت‌الله دستغیب را دستگیر کنند. دیری نگذشت که مردم از طرف مدرسه آقاباباخان و دروازه سعدی، به سمت چهارراه زند حرکت کردند. من هم همراه جمعیت بودم تا فلکه شهرداری، خیابان انوری و چهارر‌اه شیر. البته ساواکی‌ها هم، در بین مردم بودند و گزارش می‌دادند. می‌دانید که در آن مقطع، امام در سخنرانی‌هایشان بر چند محور تأکید داشتند: اسرائیل، بهائیت، انحرافات سیاسی دربار و فساد اجتماعی. مردم نیز تحت تأثیرِ علما و روحانیون، نسبت به این مسائل حساس شده بودند؛ به همین دلیل و در مسیر حرکت، مراکز فساد و مشروب‌فروشی‌ها مورد هجومِ آنان قرار گرفت. تعدادِ این مراکز در شهر زیاد بود و پس از ۱۵ خرداد، نخستین کاری که دولتِ شاه کرد، بازسازی همین اماکن بود! جمعیت از چهارراه شیر، به سمت سه‌راه احمدی حرکت کرد. اوج درگیری‌ها، در آنجا بود. وقتی رسیدیم، مردم خودروی پلیس را آتش زده و یک سرهنگ را کتک زده بودند! برای مردم در آن مقطع جالب بود که زنان نیز در تظاهرات حضور داشتند. در مناطق دیگر نیز، درگیری‌های پراکنده رخ می‌داد و پلیس هم با خشونت برخورد می‌کرد. این جنگ و گریز تا حدود ظهر ادامه داشت، اما چون رهبرانِ حرکت را گرفته بودند، مردم بلاتکلیف مانده بودند! پلیس هم، مرتبا مردم را به متفرق شدن دعوت می‌کرد. سرانجام جمعیت پراکنده شد و قوای نظامی، تسلط بر شهر را بازیافتند.
 

شهید آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب، آیت‌الله حاج شیخ بهاءالدین محلاتی و جمعی از علما و روحانیون شیراز (دهه 1340)

پرونده شهید آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب