زنده‌یاد استاد حبیب‌الله عسگراولادی از پیشگامان نهضت اسلامی بود و در جریان بسیاری از جزئیات قیام 15 خرداد 1342 قرار داشت. وی در گفت‌وشنود پی‌آمده، علاوه بر ارائه تحلیل خود از پیشینه و کارنامه سیاسی شهید طیب حاج‌رضایی، به روایت پیام او به امام خمینی و نیز پاسخ آن پرداخته است

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ 
شناخت جنابعالی از شهید طیب حاج‌رضایی، در کدامین دوره روی داد؟ در آغاز، چه خصالی در او برجسته می‌نمود؟
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. باید بگویم که مرحوم طیب حاج‌رضایی، شخصیت پیچیده‌ای داشت. از اواخر دوران رضاخان تا حکمرانی محمدرضا و نهایتا تا اواسط دهه 1330، از حامیانِ جدی سلطنت به‌شمار می‌رفت. او به‌مرور دچار صیرورت شد که نتیجه این روند، در سال‌های 1341 و 1342 خودش را نشان داد. آن دو نفری که در پی دادگاه ۱۵ خرداد شهید شدند، یعنی مرحومان طیب حاج‌رضایی و حاج اسماعیل رضایی، از نظر منش کاملا متفاوت بودند. طیب به هرچه بدها داشتند متهم بود و حاج‌اسماعیل نمونه‌ای بود از‌ هرچه خوبان داشتند.
نخستین بار که نام مرحوم طیب را شنیدم، حدودا ده سال داشتم. او در زندان قصر، به جرم جنایت حبس بود. در زندان، برای شاه طاق نصرتی بست و پهلویِ دوم را به آنجا دعوت کرد. به خاطر همین ابتکار هم، حکم آزادیِ خود را گرفت.! این در حدود سال‌های ۱۳۲۱ یا ۱۳۲۲ بود. تا کودتای ۲۸ مرداد، طیب به شرارت، آدم‌کشی و تشکیل باند متهم بود و در 28 مرداد هم، از فعال‌ترین عوامل این حرکت به‌شمار می‌رفت. بعد از بازگشت شاه، امتیازات متنوعی از حکومت گرفت، اما در اواسط دهه 1330 و بر اثر یک سلسله وقایع، از دربار فاصله گرفت و رفته‌رفته منتقد شد. نهایتا وقتی 15 خرداد پیش آمد، کاملا استعداد پیوستن به این قیام مردمی را داشت، هرچند که در زمره رهبران و تصمیم‌گیران آن نبود.
 
شخصیت او را چگونه شناختید؟
مرحوم طیب شخصیتی دوگانه داشت؛ از یک‌سو در سه ماه محرم، صفر و رمضان، لب به شراب نمی‌زد و از هر کار حرام دست می‌کشید. خاطرم هست که در دهه محرم و تکیه‌ خود، به سرش گِل می‌مالید و مقابل در می‌نشست، از عزاداران استقبال و آنان را بدرقه می‌کرد. هر سال نیز به مناسبت سومِ امام، دسته‌ بزرگی در تهران به راه می‌انداخت. در کارهای خیری که رنگ مذهبی ـ اجتماعی داشت، با علاقه مشارکت می‌کرد. از درآمدش، هر قدر که بود، به‌تنهایی استفاده نمی‌کرد و به نیازمندان و ضعفا مدد می‌رساند. اینها خصالِ خوب و احتمالا اسباب عاقبت‌به‌خیری‌اش بودند، اما در کنار این ویژگی‌های مثبت، ویژگی‌های منفی بسیاری هم داشت.
 
نگاه وی به علما و روحانیون چطور بود؟ آیا به آنان گرایش داشت؟
نسبت به علما، روحانیون و اهل منبر، گرایش نشان می‌داد، اما درعین‌حال فاصله‌اش را نیز با آنان حفظ می‌کرد! به مراجع تقلید، علمای تهران و مخصوصا آیت‌الله بهبهانی، تعلق خاطر داشت و اساسا در این اواخر، خود را تابع امام زمان(عج) می‌دانست؛ بااین‌همه ارتباطش با علما، به سبک متشرعین و مقدسین نبود. با سبک و شیوه مخصوص به خود، آنها را احترام می‌کرد!
 
طیب نقش خود در کودتای 28 مرداد را چگونه ایفا کرد؟
همان‌طور که عرض کردم، طیب از رهبران اصلی کودتا بود و پس از این نقش‌آفرینی، لقب «تاج‌بخش» گرفت. تأثیر او از شعبان جعفری و دیگران، به‌مراتب بیشتر بود. چون شعبان تا موفقیت این حرکت، در زندان به‌سر می‌برد و نوچه‌ها و مرتبطانش در بیرون بودند. به گفته برخی، گرایش مذهبی و نیز مخالفتش با توده‌ای‌ها در اقداماتش تأثیر داشت، ولی به‌هرحال پس از کودتا، منفورِ عام و خاص شد!
 

پرونده طیب حاج‌رضایی