تاریخ معاصر - او تا آخرین روزِ حیات، پرُکار، جدی و امیدوار بود

«گذری بر سبک زندگی شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی» در گفت‌وشنود با زنده‌یاد آیت‌الله سیدمحمد موسوی بجنوردی؛

او تا آخرین روزِ حیات، پرُکار، جدی و امیدوار بود

زنده‌یاد آیت‌الله سیدمحمد موسوی بجنوردی، در زمره چهره‌هایی است که پس از حضور شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی در نجف، با وی مراوده و اُنس یافت. وی در مصاحبه‌ای که می‌خوانید، به روایت و تشریح سبک زندگی آن عالم عامل پرداخته و دراین‌باره، خاطراتی را نیز به تاریخ سپرده است

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛
قاعدتا آشنایی شما با شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، به آشنایی دیرین پدر بزرگوارتان مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا حسن بجنوردی با حضرت امام خمینی بازمی‌گردد؛ لطفا دراین‌باره، توضیحات بیشتری ارائه کنید.
بسم الله الرحمن الرحیم. بنده از همان آغاز اقامتِ شهید آیت‌الله حاج سیدمصطفی خمینی در نجف، با آن بزرگوار آشنا شدم. همان‌طور که اشاره فرمودید، ارتباطی قدیمی و خانوادگی میان مرحوم پدرم و حضرت امام بود و در ادامه همان مسیر، بنده هم با حاج آقا مصطفی معاشرت پیدا کردم. ایشان از همان ابتدا، شخصیتی استثنایی داشت. از ذهنی بسیار فعّال و دقیق، استعدادی عجیب و قدرتی بالا در استدلال در علوم متعارف حوزوی به‌ویژه اصول و فلسفه برخوردار و توجه فضلای حوزه نجف را به خود جلب کرده بود. هر مسئله‌ای را با دقت علمی فراوان بررسی می‌کرد و در عینِ مقام والای علمی، بسیار هم متواضع و صمیمی بود.

کسانی که با فرزند ارشد امام خمینی مصاحبت داشته‌اند عمدتا ایشان را به «جامعیت علمی و عملی» توصیف می‌کنند. ارزیابی شما دراین‌باره چیست؟
این یک واقعیت است. مرحوم حاج آقا مصطفی، جامعِ میانِ علم، عمل، سیاست و از همه مهم‌تر تقوا بود. ایشان هم فقیه و فیلسوف، هم مفسر قرآن و هم سیاستمداری صریح و صادق قلمداد می‌شد. تمامی کسانی که ایشان را می‌شناختند، می‌دانستند که بسیار باایمان، شجاع، بی‌ریا و در یک کلام عاشق اسلام و تشیع است. اگر کسی بخواهد نمونه‌ای از روحانیت انقلابی و اخلاقی را معرفی کند، باید از او نام ببرد.

در جنبه‌های عبادی و اخلاقی، چه ویژگی‌هایی را در ایشان برجسته دیدید؟
مرحوم حاج آقا مصطفی به جدّ اهل عبادات و مستحبات و در عین حال، بی‌تکلف و اصطلاحا بسیار خاکی بود. درس و بحثش جدی بود، ولی هیچ‌گاه از مستحبات، نوافل و زیارات غافل نمی‌شد. من در شب‌هایی، شاهدِ به جاآوردن نماز جعفر طیار توسط ایشان بودم. جمع میان علم و عبادت، ویژگی آن بزرگوار بود. معاشرت با ایشان، در بنده هم اثر تربیتی گذاشت و می‌دانم که بر عده دیگری از دوستانشان نیز، همین تأثیر را داشت.

زندگی روزمره شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی را چگونه توصیف می‌کنید؟
زندگی ایشان، کاملا ساده و طلبگی بود. منزلش از خانه‌های معمولیِ طلبه‌ها، به‌هیچ‌وجه بهتر نبود. اثاثیه‌ای اندک، چند اتاق ساده و محیطی دور از تجمل داشت. ایشان با اینکه دست راست امام بود و می‌توانست زندگی بسیار بهتر و آسان‌تری را برای خود مهیا کند، مثل سایر طلبه‌ها می‌زیست و از وجوه شرعی، فقط برای رفع نیاز محصلینِ حوزه استفاده می‌نمود. بسیاری از ما با چشم خود می‌دیدیم که فرزند امام در نجف، مانند دیگر طلاب ساده زندگی می‌کند.

ایشان پس از حضور در حوزه علمیه نجف و در محافل علمی آن، چه جایگاهی پیدا کردند؟
در نجف، همه از فضل و شجاعت علمی حاج آقا مصطفی سخن می‌گفتند. ایشان در مباحثه‌ها، بدون ترس وارد گفت‌وگو می‌شد و در استدلال‌ چنان محکم بود که بسیاری از علما را تحت تأثیر قرار می‌داد. نجف کمتر آقازاده‌ای داشت که هم آقازاده باشد و هم اهل فضل و اجتهاد! اما مرحوم حاج آقا مصطفی نمونه‌ کاملِ این ترکیب بود. با همه‌ مقام علمی و نسبِ خانوادگی، از تعیّنات فرار و در میان مردم و با مردم زندگی می‌کرد.

افکار و مواضع سیاسی آیت‌الله سیدمصطفی خمینی مبتنی بر کدامین مبانی و مختصات بود؟
حاج آقا مصطفی علاوه بر علمیت بالا، بینش سیاسی عمیقی داشت و ارتباط اصلی حضرت امام با نیروهای مبارز داخل و خارج از ایران، از طریق ایشان برقرار می‌شد. اهل درایت و امانت بود و با دقت، پیام‌های امام را ارسال و ارتباطات ایشان را برقرار می‌کرد. همه‌ حرکت‌های مبارزاتی را نیز، در چهارچوب حفظ دیانت و مبانی فقهی پیش می‌بُرد؛ بااین‌همه، هیچ نشانی از جاه‌طلبی و خودنمایی در کارش نبود و تنها حفظ جایگاه پدر را مدنظر قرار می‌داد.

ایشان در فرآیند نهضت امام خمینی، چه جایگاهی داشتند و یا پیدا کردند؟
ایشان به‌حق، یکی از ستون‌های فکری و تشکیلاتی نهضت امام بود. رهبر انقلاب با وجود فرزند و تکیه‌گاهی مانند حاج آقا مصطفی، دلگرم‌تر و مطمئن‌تر حرکت می‌کردند. بی‌شک پس از رحلت ایشان، خلأ بزرگی به‌وجود آمد؛ چون آن بزرگوار هم مفسر اندیشه‌های امام بود، هم واسطه‌ ارتباط نیروهای داخل و خارج از کشور با ایشان. فقدان ایشان موجب شد بسیاری از طرح‌های فکری امام، تا مدتی دچار وقفه شود!

نوع رفتار آیت‌الله سیدمصطفی خمینی با افراد مخالف نهضت اسلامی چگونه بود؟
اگر کسی را در صراط مستقیم و اهلِ حرکت در مسیر انقلاب اسلامی می‌دانست، نهایت احترام را نسبت به او ابراز می‌کرد، اما نسبت به کسانی که از مسیر اسلام و مبارزات منحرف بودند، بسیار صریح و قاطع رفتار می‌نمود. در برخوردهای سیاسی، از هیچ ملامتی نمی‌ترسید. مصداق آیه‌ «لا تأخذه فی الله لومه لائم» بود. در راه خدا ملاحظه‌ کسی را نمی‌کرد، با مغرضان نشست و برخاست نداشت و حتی یک سلام خشک و خالی هم به آنان نمی‌داد، مگر آنکه در این جماعت زمینه‌ای برای هدایت می‌دید. در عوض، نسبت به یاران صادق و انقلابی امام، محبت و خضوعی کامل داشت.

ایشان در سال‌های پایانی حیات، در چه شرایطی به سر می‌بردند؟
تا آخرین روزِ حیات، پرُکار، جدی و امیدوار بود. هم تفسیر و فقه و اصول و فلسفه بحث می‌کرد و می‌نوشت، هم با روحانیون و جوانان انقلابی جلسه داشت. من بارها از ایشان شنیدم که می‌فرمود: «هدف بزرگ ما، همین انقلاب اسلامی است. هر سخن و اقدامی که در جهت تحقق این هدف باشد، ارزش دارد، والّا فلا!...». در چنین شرایطی، ناگهان خبر رحلت حاج آقا مصطفی در عراق و ایران و تمامی نقاط جهان پخش شد! بسیاری از ما احساس می‌کردیم که این حادثه نمی‌تواند طبیعی بوده باشد. نشانه‌هایی از دخالت عوامل ساواک در آن وجود داشت. در آن دوره، فضای نجف پر از فشار و نفوذ بود و به‌شدت تلاش می‌شد تا حلقه‌ یاران امام شکسته شود! از نظر من، مرگ ایشان مشکوک بود.

و در پایان، اگر بخواهید یاد شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی را با بیانِ یک خصلت ماندگار از ایشان زنده کنید، به کدامین ویژگی اشاره خواهید کرد؟
«صداقت». خداوند چنین بندگانی را برای پیشبرد حق برمی‌گزیند. مرحوم آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی در همان عمر کوتاه خود، حجتی بود بر اینکه می‌توان عالم دینی، مبارز سیاسی و قبل از همه انسانی پاک بود. او الگویی است که باید برای همیشه در حافظه‌ تاریخ انقلاب اسلامی زنده بماند.