دکتر زهرا مصطفوی، خواهر گرامی شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، اگرچه از برادر گفتنی‌ها و خاطراتی شنیدنی دارد، اما ترجیح می‌دهد که مکانت علمی وی را به تحلیل بنشیند. هم از این روی گفت‌وشنود پی‌آمده به بررسی ابداعات نظری و اجتهادی فرزند ارشد امام خمینی اختصاص یافته است

 
پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ 
ارزیابی سرکارعالی، از مکانت علمی و نظری آیت‌الله سیدمصطفی خمینی چیست؟
بسم الله الرحمن الرحیم. باید عرض کنم که آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی، نه تنها در فقه و اصول صاحب‌نظر بود، بلکه در فلسفه نیز مطالعاتی عمیق داشت. نوشته‌ها، یادداشت‌ها و تقریرات علمی او نشان می‌دهد که در هر حوزه‌ای از علوم رایج حوزوی، تا نهایت مباحث پیش ‌رفته و به نتیجه‌ای مستحکم رسیده است. او ذهنی تحلیلگر داشت و در طرح مسائل، ابتدا سعی می‌کرد همه جوانب موضوع را بسنجد و ارزیابی کند و سپس به نتیجه صحیح برسد. یکی از فضلای نجف، درباره ایشان گفته بود: «من در عمرم کسی را ندیده‌ام که چنین حضور ذهن و انسجام فکری‌ای در مباحث خود داشته باشد! گویی هر مطلبی در ذهنش، در جای خودش نشسته بود و هیچ ناآرامی یا تردیدی در بیان او نیست». این ویژگی، حاج آقا مصطفی را در میان شاگردان حضرت امام، متفاوت و ممتاز کرده بود.
 
در مکتب علمی ایشان، کدامین شاخص را برجسته‌تر و نمایان‌تر می‎‌بینید؟
حاج آقا مصطفی بیش از هر چیز و به دلیل فهم دقیق خود، ثبات داشت و به مبانی علمی‌اش وفاداری نشان می‌داد. ایشان معتقد بود که اگر کسی در اصول خود متزلزل شود، علمش بی‌اساس خواهد شد. او از مبانی‌ متقنی که داشت، هیچ‌گاه عدول نمی‌کرد و این اصل را حتی در گفت‌وگوهای علمی با دیگران نیز حفظ می‌نمود. گاهی طلاب از او سؤال‌های علمیِ متنوع می‌کردند، اما پاسخ‌هایش همیشه مبتنی بر همان زمینه‌های فکری خودش بود؛ به همین دلیل در حوزه معروف بود که حاج آقا مصطفی در بحثِ علمی، دقیق، منظم و صبور است، اما در برابر انحراف عقیدتی و نظری، بسیار جدی و بی‌ملاحظه رفتار می‌کند!
 
استقلال علمی و فکری آیت‌الله سیدمصطفی خمینی از امام خمینی را چگونه ارزیابی و تحلیل می‌کنید؟
همه فضلای قم و نجف بر این نکته اتفاق نظر داشته و دارند که حاج آقا مصطفی صاحب رأی و دیدگاه علمیِ مستقل بود. هرچند که از شاگردان ممتاز امام خمینی و دیگر مراجع و اساتیدِ مطرح حوزه به‌شمار می‌رفت، اما در تحلیل نظریات علمی خود، بدون تقلید یا وابستگی سخن می‌گفت. برخی از بزرگان اظهار کرده‌اند که وقتی وی درباره مسئله‌ای بحث می‌کرد، حتی اگر نظرش مخالف مشهور بود، آن را با استدلال‌های روشن و مبسوط ارائه می‌داد و به همین دلیل مورد توجه قرار داشت. او نه به خاطر انتساب خانوادگی، که به دلیل قدرت علمی، استقلال و روش منطقی‌اش چنین جایگاهی یافت.
 
نوآوری‌های نظری، فصلی مهم در ارزیابی شخصیت علمی ایشان قلمداد می‌شود. از منظر شما این ابتکارات، بیشتر در چه حوزه‌هایی صورت گرفته است؟
نوآوری‌ها و تأسیسات حاج آقا مصطفی، در مباحث فقهی و تفسیری، بیش از هر حوزه دیگری از علوم و معارف اسلامی جلوه‌گر بود و آثار ایشان، شاهدی بر این مدعاست. او سعی می‌کرد میان فقه، فلسفه و اخلاق پیوند برقرار کند؛ مثلا در توضیح برخی احکام فقهی، نکات اخلاقی یا فلسفی را نیز وارد بحث می‌کرد تا ریشه‌های معنوی حکم روشن شود. همین تلفیق، سبک تازه‌ای در تدریس علوم در حوزه نجف ایجاد کرد که قبلا رایج نبود. بسیاری از فضلا می‌گفتند: درس حاج آقا مصطفی، تنها درس استنباط احکام نبود، بلکه نوعی تبیین جامع از معارف دینی به‌شمار می‌رفت.