۶ اوت ۱۹۴۵، تنها با یک بمب، شهری در ژاپن از نقشه جهان پاک شد و سه روز بعد، ناکازاکی همان سرنوشت را تجربه کرد. آمریکا ادعا کرد این بمباران‌ها برای تسلیم ژاپن بوده است، اما اسناد و اعترافات نشان می‌دهند ماجرا چیزی فراتر از پایان جنگ بود

  
پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی به‌ترتیب در روزهای ۶ و ۹ اوت ۱۹۴۵م دو عملیات اتمی بودند که در زمان جنگ جهانی دوم به دستور هری ترومن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، علیه امپراتوری ژاپن انجام شدند. در این دو عملیات، دو بمب اتمی به فاصله سه روز روی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی انداخته شد که باعث ویرانی و کشتار گسترده شهروندان این دو شهر گردید. نکته شایان تأمل این است که بمباران هسته‌ای هیروشیما و ناکازاکی تا امروز تنها مورد استفاد جنگی از سلاح هسته‌ای در جهان است که توسط آمریکا انجام شده است. نوشتار پیش‌رو، به بررسی نتایج و پیامدهای این رویداد خاص تاریخی اختصاص یافته است.
 
از پروژه منهتن تا اعلامیه پوتسدام
جنگ جهانی دوم، به‌عنوان بزرگ‌ترین و مخرب‌ترین جنگ در تاریخ، با حمله‌ آلمان به لهستان، در روز 1 سپتامبر ۱۹۳۹م، رسما آغاز شد و در نهایت، دو حمله‌ اتمی آمریکا به شهرهای هیروشیما و ناکازاکی، پایانی هولناک را بر شش سال جنگ خانمان‌سوز جهانی رقم زد. دونالد سنسینگ، افسر بازنشسته ارتش آمریکا، در توجیه این اقدام وحشتناک این ادعای دور از واقعیت را مطرح کرده است:
«ازآنجاکه ناوگان دریایی ایالات متحده، ژاپن را محاصره و ارتباط آن را با انبار غذای آسیا قطع کرده بود، اواخر بهار 1945م قحطی داشت در ژاپن شروع می‌شد... اگر جنگ باز ادامه پیدا می‌کرد میزان تلفات افزایش می‌یافت و احتمال داشت مردم گرسنه در مخالفت با حکومت شورش کنند که قتل و خون‌ریزی‌های بیشتری در پی داشت. او تأکید می‌کند که اگر رئیس‌جمهور ترومن دستور بمباران اتمی را نداده بود، جز تشدید بمباران‌های معمولی و محاصره کاری از دست ارتش ایالات متحده برنمی‌آمد؛ ازاین‌رو احتمالا نمی‌شد ژاپن را آرام‌تر از این، به مرحله پایانی جنگ سوق داد...».[1]
 
اما چرا آمریکا از بمب اتمی استفاده کرد؟ آیا به‌راستی این حمله با هدف تسلیم کردن ژاپن انجام شد؟ آیا به‌جز بمباران هسته‌ای راه دیگری برای تسلیم کردن ژاپن وجود نداشت؟ آن هم کشوری که در آستانه‌ شکست بود و توان ادامه‌ جنگ را نداشت! برای پاسخ به این پرسش‌ها باید به سال 1939م بازگشت؛ یعنی درست زمانی‌که گروهی از دانشمندان، از‌جمله فیزیکدان مشهور آلبرت اینشتین، که متوجه شده بودند آلمان برنامه‌ای برای ساخت سلاح اتمی دارد، به فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور آمریکا، مراجعه کردند. از نظر آنها، ساخت چنین سلاح‌هایی از لحاظ نظری ممکن بود و بهتر آن بود آمریکا قبل از نازی‌ها به این فناوری دست یابد. روزولت توصیه دانشمندان را پذیرفت و کمیته پژوهشی پروژه منهتن شکل گرفت؛ برنامه‌ فوق سریِ دولت، که در آن دومیلیارد دلار برای ساخت سلاح اتمی اختصاص یافت. در آوریل 1945م، این پروژه اتمی در آستانه تحقق بود که رئیس‌جمهور روزولت درگذشت.[2] رئیس‌جمهور بعدی، هری ترومن، به‌سرعت از موضوع ساخت بمب و ظرفیت ویرانگرانه آن مطلع شد. در این میان، آلمان در 8 ماه مه تسلیم شد: یعنی هدف مورد نظر برای انداختن بمب روی آن از عرصه نبرد خارج شده بود؛ ازاین‌رو به‌سرعت این پرسش مطرح شد که از این سلاح علیه ژاپن ــ که همچنان به مقاومت علیه متفقین ادامه می‌داد ــ استفاده شود یا خیر.
 
در ژوئیه 1945م، در کنفرانس پوتسدام، ترومن به نمایندگی از متفقین، که اکنون دست برتر را در جنگ داشتند، به ژاپن هشدار داد بی‌درنگ تسلیم شود وگرنه با ویرانی کامل مواجه خواهد شد، اما به جزئیات اشاره‌ای نکرد. زمانی که ارتش ژاپن اعلام کرد تا آخرین لحظه مبارزه می‌کند، کمتر فردی فکر می‌کرد آمریکا برای تسریع آخرین لحظه، از بمباران اتمی کمک خواهد گرفت، اما ترومن در اوایل ماه اوت دستور استفاده از بمب را صادر کرد. بر اساس اسناد و گزارش‌های آمریکایی چند شهر، که بمباران آنها به‌ لحاظ نظامی و روانی مؤثر بود، برای این منظور انتخاب شدند. از این فهرست شهر هیروشیما، که مرکز نظامی صنعتی مهمی بود، اولین هدف و اندکی بعد شهر ناگازاکی هدف بعدی در نظر گرفته شدند. بدین‌ترتیب، اولین حمله در 6 اوت ۱۹۴5م، از جزیره‌ تینیان، در ساعت 8:15‌ صبح به وقت ژاپن و دومین حمله هم سه روز بعد، در 9 اوت انجام شد. بمب اتمی اول به نام پسر کوچک توسط بمب‌افکن روی هیروشیما انداخته شد.[3]
 
دو روز پس از بمباران هیروشیما و برخلاف انتظار آمریکا، دولت شوروی به امپراتوری ژاپن اعلان جنگ داد و نیروهای ارتش سرخ شوروی به مواضع ژاپن در منچوری یورش بردند. ورود شوروی به جبهه اقیانوس آرام باعث شد دولت آمریکا مصمم شود هرچه سریع‌تر جنگ را به نفع خود و بدون مشارکت شوروی پایان دهد. برای رسیدن به این هدف، استفاده بیشتر از سلاح هسته‌ای ساده‌ترین راه فشار بر ژاپن بود و نیروهای مسلح آمریکا برای استفاده مجدد از بمب هسته‌ای نیازی به مجوز جدید دولت نداشتند؛ زیرا مجوزی که ترومن برای حمله اتمی صادر کرده بود اجازه استفاده از بمب‌های جدید را نیز می‌داد و بدین‌ترتیب در تاریخ پنجشنبه ساعت ۲:۴۷ صبح ۹ اوت، بمب دیگری به نام مرد چاق روی شهر ناگازاکی انداخته شد.[4]
 
چیزی جز یک درخت سوخته باقی نمانده است
در ساعات اولیه پس از بمباران اتمی هیروشیما، امکان کسب اطلاعاتی دقیق درباره وضعیت این شهر دشوار بود؛ زیرا تمامی خطوط ارتباطی بین هیروشیما و توکیو قطع شده بود. بالاخره 24 ساعت بعد، 8 اوت، رادیو توکیو اولین گزارش‌ها را درباره پیامدهای بمباران البته با احتیاط زیادی به گوش شنوندگان رساند:
«تمام شهر هیروشیما دقیقا به وسیله یک بمب ویران گردیده است... مقامات هنوز قادر به تعیین دقیق میزان کشته‌ها و مجروحان در میان غیر نظامیان نشده‌اند. سازمان‌های امداد پزشکی، که از مناطق مجاور خود را به شهر رسانده‌اند، نتوانسته‌اند کشته‌ها را از مجروحان تشخیص دهند چه رسد به تعیین هویت افراد. اثر بمب چنان هولناک بوده که همه موجودات زنده، انسان و حیوان، در نتیجه حرارت وحشتناک و فشار ایجادشده بر اثر انفجار به معنی دقیق کلمه کاملا سوخته‌اند. کشته‌ها و مجروحان بر اثر شدت سوختگی قابل تشخیص نیستند. خانه‌ها و ساختمان‌ها خراب شده‌اند و... ».[5]  
 
در این اوضاع، فرماندهی عالی نظامی ژاپن هیئتی را به ریاست ژنرال سیزو اریسو برای تحقیقات محلی به شهر آسیب‌دیده هیروشیما اعزام کرد. گزارش اریسو درباره وضع شهر بمباران‌شده هیروشیما بسیار تکان‌دهنده بود و گزارش‌های اولیه را تأیید می‌کرد. وی در گزارش خود چنین نوشته بود:
«‌هنگامی که هواپیمای ما بر فراز این شهر پرواز می‌کرد، فقط یک درخت سوخته به چشم می‌خورد. موقعی که در فرودگاه پیاده شدم دیدم تمام گیاهان و سبزه‌ها در اثر سوختگی زرد شده است. آتش خاموش شده، ولی همه چیز را سوزانده بود فقط چند مدرسه با سقف‌های فروریخته و پنجره‌های شکسته در مرکز شهر جلب توجه می‌کرد، ولی خود شهر کاملا ویران شده بود...».[6]
 
آمارهای رسمی ژاپن درباره میزان خسارات و تعداد تلفات ناشی از بمباران هیروشیما، شش ماه پس از پایان جنگ منتشر شد. براساس این آمار، قسمتی از هیروشیما به مساحت 12.170 کیلومتر مربع منهدم شده، هیچ ساختمانی از آسیب مصون نمانده و 81 درصد مجموع خانه‌های آن شهر ویران شده بود. تنها چیزی که از شهر باقی ماند ساختمان تالار ترویج صنعتی استانی هیروشیما بود که انفجار، بالای گنبد این بنا رخ داد و به‌خاطر قرار گرفتن در کانون مرکزی انفجار، کاملا ویران نشد. به‌علاوه براساس همین آمار 71.379 نفر کشته یا مفقود و 68.023 نفر مجروح شده بودند. مقامات نیروی هوایی آمریکا نیز درباره تلفات ناشی از بمباران هیروشیما تحقیقاتی انجام دادند و تعداد کشته‌شدگان را بین 70.000 تا 80.000 نفر و تعداد مجروحان را در حدود همین رقم برآورد کردند.[7]
 

۷۵ دقیقه‌ای که دنیا را تکان داد

تأثیر رویکرد «استثناگرایی» آمریکا بر سیاست خارجی این کشور