با اهمیت یافتن مسئله حقوق بشر در عرصه بین‌الملل، به‌ویژه پس از روی کار آمدن کارتر، مطبوعات خارجی با توجه به گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر درباره سرکوب مخالفان در ایران دوره پهلوی، در انتقاد از شاه جسورتر شدند؛ درمقابل محمدرضا پهلوی نیز ساکت ننشست و به سلسله اقداماتی دست زد

  
پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ پس از روی کار آمدن کارتر، سیاست حقوق بشر آمریکا در عرصه بین‌المللی، به عنوان یکی از محورهای اصلی دیپلماسی این کشور، تأثیر مستقیمی بر رویکرد حکمرانی متحدان آمریکا داشت. از سوی دیگر با گسترش آموزه‌های حقوق بشری، مطبوعات و رسانه‌ها، به عنوان نقطه کانونی بازتاب افکار عمومی و هدایت آنها، اهمیت بیشتری پیدا کردند. رسانه‌ها و مطبوعات خارجی نیز بر همین اساس در دهه پایانی سلطنت محمدرضا پهلوی سهم مهمی در بازتاب شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در جهان داشتند.
آنچه مطبوعات را نسبت به اوضاع و احوال سیاسی ایران حساس‌تر می‌کرد گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر درباره سرکوب مخالفان بود که فشار افکار عمومی را افزایش می‌داد. گزارش سازمان عفو بین‌الملل در سال 1355،[1] درباره شکنجه در زندان‌های ایران، رسانه‌های غربی را در انتقاد از شاه جسورتر کرد و درج گزارش‌ها و نوشتن مقاله‌هایی علیه سیاست‌های سرکوب‌گرانه رژیم، مانند مقاله «نیویورک تایمز» با عنوان: «شاه ایران، دیکتاتوری خونین»، که در سال 1977 منتشر شد، حساسیت و خشم شاه را بیش از پیش برانگیخت.
ازآنجاکه محمدرضا پهلوی خواهان کسب وجهه بین‌المللی بود و انعکاس برخی واقعیت‌ها در خارج از کشور ممکن بود تصویری را که او قصد داشت از یک پادشاه عادل و مترقی، به نمایش بگذارد مخدوش کند،[2] معمولا در برابر انتقادات روزنامه‌ها و رسانه‌های مخالف خارجی برانگیخته می‌شد و واکنش نشان می‌داد. این واکنش‌ها از اخراج خبرنگاران از کشور تا ترور و زیر نظر گرفتن آنان در خارج از کشور، فشار دیپلماتیک از طریق سفارت‌خانه‌ها و رابطان کشورها و همچنین تصویرسازی مثبت از طریق ساخت برنامه‌ها و مصاحبه با رسانه‌های خارجی را دربر می‌گرفت که اخراج آندرو وایتهد از ایران در سال 1357 و تهدید خبرنگار نیویورک تایمز در سال 1355 به اخراج از ایران از این دست بود.
عمده تلاش شاه برای کنترل مطبوعات خارجی به تلاش‌های دیپلماتیک و اقناعی برمی‌گشت، اما ذهنیت او از جداسازی مطبوعات غربی از دولت‌هایشان تا همدستی آنان و متهم کردنشان به تلاش برای سقوط رژیم در نوسان بود. مطبوعات انگلیس، که بیشترین هجمه‌ها نسبت به حکومت استبدادی داشتند، بیشترین مقصد تحرکات دیپلماتیک او برای توقف انتقادات به‌شمار می‌آمدند و این مهم به عهده پرویز راجی، سفیر ایران در انگلستان، بود. خاطرات پرویز زوایای مختلف این تلاش‌ها برای پیشبرد اهداف محمدرضا پهلوی را به وضوح نشان می‌دهد و توجه به نوع واکنش، حساسیت و برنامه‌ریزی‌های شاه و کارگزارانش دراین‌باره زوایای جالبی از حکومت پهلوی دوم را به روی مخاطب می‌گشاید.
راجی در 7 تیر سال 1355، پس از درج گزارش‌هایی در روزنامه تایمز، دیداری را با دیوید اسپاینر در سفارت‌خانه ایران ترتیب می‌دهد و با بیان آزردگی خاطر محمدرضا پهلوی از مطالب مطبوعات انگلیس علیه ایران، رفتار شاه با مخالفان را این گونه توجیه می‌کند که شاه می‌کوشد ایران را از وضعیت قرون وسطایی خارج کند و ناگزیر است برای برخی آزادی‌های فردی محدودیت‌هایی با هدف ایجاد نظم و انضباط ایجاد کند. با این وصف هدف فعلی دموکراتیک کشور تهیه غذا، مسکن و تأمین افراد تحصیل‌کرده است. اسپانیر نیز در پاسخ بر لزوم گفت‌وگو و حل اختلاف نظرها میان ایران و مطبوعات تأکید کرد و الگوی رفتاری اسرائیل با مطبوعات انگلیسی و توجیه آنها را الگوی خوبی برای ایران توصیف کرد؛ تأکیدی که نشان می‌دهد میزان آزادی مطبوعات انگلیسی، قابلیت توجیه شدنشان در برابر جنایات حتی اسرائیلی‌ها تا چه اندازه است و ایران نیز می‌تواند همین رفتار را با مطبوعات در پیش گیرد.[3]
شاهد ادعای تطمیع مطبوعات نیز ادامه صحبت‌های اسپاینر است که می‌گوید در انگلیس حدود پانزده نفر هستند که در مطبوعات به افکار عمومی جهت می‌دهند و می‌توان با آنها مذاکره کرد غیر از مدیران پرایویت آی که نمی‌شود آنها را خرید. سفیر ایران گزارش گفت‌وگوی خود با اسپاینر را با محمدرضا پهلوی در میان گذاشت و او نیز دستور داد که به هر شکلی که سفیر مقتضی می‌داند عمل کند. سیامک زند، رئیس قسمت مطبوعات تشریفات سلطنتی دربار، بعدها در مصاحبه‌ای با روزنامه «هرالد تریبیون» در نوامبر 1978م فاش کرد که روزنامه‌نگاران خارجی برای نوشتن به نفع شاه از دربار پول و رشوه دریافت می‌کردند که از آن جمله: بورج گریو: سردبیر نیوزویک، ژراردوویلیه: روزنامه‌نگار فرانسوی، رابرت ماس: نویسنده دیلی تلگراف و لرد چالفونت: نویسنده روزنامه تایمز بودند.[4]
محمدرضا پهلوی، که در پس‌زمینه ذهنی خود معتقد بود هدایت مطبوعات انگلیس را دولت انگلستان برعهده دارد، تهدید می‌کرد که در صورت تداوم این انتقادات، صادرات و واردات خود را با انگلیس محدود خواهد کرد.[5] از سویی هم درباره مداخله مقامات کشور انگلیس در محتوای مقالات و مطالب روزنامه‌ها تردید داشت و سعی می‌کرد عدم دخالت آنان را توجیه کند به گونه‌ای که وقتی راجی از ارتباط مقامات با گردانندگان مجله پرایویت آی[6] گفت، شاه که این مطالب را اهانت به ایرانیان وطن‌پرست می‌دانست، اظهار کرد: «نه این‌طور نیست؛ چون این مجله حتی ما را از اینکه قصد داریم هواپیمای کنکورد ساخت انگلیس را بخریم هم هدف حمله قرار داده است».[7]
زمستان 1355 دو کتاب به قلم مارگارت لنگ و ژرار دوویلیه درباره محمدرضا پهلوی نوشته شد که پیش از چاپ به رویت و تأیید مقامات دربار هم رسیده بود. انعکاس مطالب این کتاب‌ها در مطبوعات خارجی و نقدهایی که بر آن به‌خصوص در مجله اسپکتیتور به چاپ رسید، خشم شاه را برانگیخت و سفیر را عتاب کرد؛ چراکه در نقد این مجله، اصلاحات شاهانه «مختصر» توصیف شده بود. جان بولاک نیز در نقد همین کتاب‌ها مطلبی را در «دیلی تلگراف» منتشر کرد و دربار را متهم به دست داشتن در قاچاق مواد مخدر دانست.[8]
محمدرضا پهلوی با مشاهده مطالب روزنامه‌های مخالف، روزبه‌روز بیشتر به انگلیسی‌ها مظنون و از آنها عصبانی می‌شد تا جایی که در مصاحبه‌اش آنان را بی‌نظم و خوکرده به تنبلی توصیف کرد و این با واکنش سفیر ایران روبه‌رو شد. شاه خشمگین‌تر شد و درحالی‌که انگلیس و رسانه‌ها و مطبوعات آنها را در این مقطع زمانی در مقابل خود می‌دید، با لحنی عصبانی گفت: من نمی‌توانم از انگلیسی‌ها، که دوبار به ایران هجوم آوردند و تمامیت ارضی ما را از هم پاشیدند، تمجید کنم. او در عین حال که نمی‌خواست بپذیرد که مطبوعات انگلیسی مستقل‌اند، این پرسش برایش باقی بود که «خصومت آشکار مطبوعات انگلیس نسبت به ما چه معنایی دارد؟» وی در صحبت با پرویز راجی ضمن اشاره به هدف مطبوعات برای اشاعه دموکراسی در ایران گفت: «مطبوعات انگلیس باید بدانند که نوع دموکراسی مورد نظر آنها هرگز در ایران ... قابل اجرا نخواهد بود ... امروزه معلوم شده که دموکراسی غربی دیگر کارایی ندارد».[9]
 

محمدرضا پهلوی در حال خواندن روزنامه انگلیسی
شماره آرشیو: 173-141ق

چند تن از کارمندان بخش فارسی بنگاه رادیوی انگلستان
شماره آرشیو: 7670-4ع