او می‌خواست از سایه فقر فرار کند، اما قدم به قدم در سایه قدرت گم شد؛ از ازدواجی که او را به شبکه‌های دربار وصل کرد تا روزی که با تانک به خانه مصدق رسید...

 
تولد و پیوستگی به تشکیلات بهائیت
پرویز خسروانی در فروردین سال ۱۳۰۱ش در تهران متولد شد. پدرش، میرزا محمدهاشم محلاتی، از مالکان و بانفوذان محلات بود. خسروانی پس از گذراندن دوره متوسطه در دارالفنون، وارد دانشکده افسری شد و پس از فارغ‌التحصیلی، همان جا استخدام گردید.[1] او دانشکده افسری را سکوی پرتاب خود در زندگی قرار داد. زندگی وی را می‌توان به سه مرحله اصلی تقسیم کرد: الف) صعود نظامی و ورود به ورزش (دهه‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰)؛ ب) اوج قدرت و فساد در سازمان تربیت بدنی (۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰)؛ ج) دوران تبعید پس از انقلاب اسلامی. وی از همان ابتدا، به دلیل فقر نسبی خانواده در مقایسه با همسالان خود، به دنبال ازدواج با زنان متمول بود. ازدواج او با ملیحه نعیمی، دختر عبدالحسین نعیمی، که از مأموران قدیمی اینتلیجنت سرویس انگلستان و از کارگزاران بهائیت به‌شمار می‌آمد،[2] نه تنها تأمین مالی او را تضمین کرد، بلکه وی را به شبکه‌های درباری و بهائی متصل ساخت. این ازدواج، که به‌رغم مخالفت خانواده نعیمی با پافشاری خسروانی در ۱۹ آذرماه ۱۳۲۱ به سرانجام رسید، خانه‌ای مجلل در بلوار کشاورز برای او فراهم آورد و وی را «داماد سرخانه» کرد. بااین‌حال، این پیوند، بعدها به نمادی از فساد اخلاقی خانواده تبدیل شد. ملیحه، که خود بهائی متعصبی بود، خسروانی را به فرقه بهائیت سوق داد و او را به‌عنوان مدیر یک «لجنه» بهائی در ارتش معرفی کرد.
 
نقش در کودتای ۲۸ مرداد: از بازداشت تا پاداش درباری
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، فصل تازه‌ای در زندگی خسروانی بود و وفاداری او به دربار و سرکوبگری‌اش علیه ملی‌گرایان را آشکار ساخت. در سال‌های پیش از کودتا، خسروانی، که در آن زمان سرگرد ژاندارمری تهران بود، باشگاه دوچرخه‌سواران (تأسیس ۱۳۲۴) را خریداری کرد و نام آن را به «تاج» تغییر داد. این باشگاه، فراتر از یک نهاد ورزشی، به ابزاری برای بسیج اوباش و ورزشکاران علیه دولت دکتر مصدق تبدیل شد. در رویداد ۹ اسفند ۱۳۳۱، پس از تماس تلفنی شاهپور علیرضا پهلوی مبنی بر اینکه شاه در آستانه ترک ایران به دلیل فشار مصدق است، خسروانی از دانش‌آموزان دو دبیرستان «البرز» و «فیروزبهرام» و همچنین تشکیلات تاج استفاده کرد تا مانع از خروج شاه از کشور شود. از سوی دیگر، به دنبال فشار مصدق و قطعنامه مجلس در خصوص ازدحام و حمله به خانه مصدق، وی حدود ساعت ۶ صبح 10 اسفند ۱۳۳۱ در زندان ژاندارمری بازداشت شد و تقریبا پانزده روز قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ آزاد گردید.[3] خسروانی در کودتای ۲۸ مرداد نیز سهم مهمی در بسیج عمومی علیه دکتر مصدق داشت و با استفاده از تجهیزات لجستیکی ژاندارمری مانند تانک و سایر نیروهای مسلح، خانه مصدق را محاصره کرد و کودتا را عملیاتی ساخت.[4] پس از موفقیت کودتا و در پاداش این اقدامات، وی به مناصب بالاتر نظامی و سیاسی ارتقا یافت.
 
همکاری در سرکوب قیام 15 خرداد 1342
در واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نیز خسروانی در جلوگیری از پیروزی نهضت و حفظ دستگاه سلطنت کمک بزرگی کرد. او در آن زمان فرمانده ژاندارمری استان مرکز بود که حوزه‌های قم، سمنان، کاشان و زنجان را دربر می‌گرفت. وی در مقابل نیروهای مذهبی، تحت فرماندهی و دستورات مقامات ارشد از جمله فرماندار نظامی (تیمسار نصیری)، معاون فرماندار (تیمسار اویسی، فرمانده لشکر گارد)، تیمسار عبدالله وثیق (رئیس پلیس تهران)، و تیمسار پاکروان (رئیس ساواک) عمل می‌کرد. هنگامی که در ساعت ۱۴:۱۵ بعدازظهر، جمعیت قوت گرفت و به ساختمان نخست‌وزیری رسید، اسدالله علم (نخست‌وزیر) سه بار با خسروانی تماس گرفت و گفت: «حدود سه الی چهارهزار نفر کفن‌پوش از ورامین به سمت شاه‌عبدالعظیم در حرکت‌اند و به شهر خواهند رسید. بزنید به مسئولیت من، از هیچ‌کس هراس نداشته باشید».[5] این گونه بود که رژیم با هماهنگی ژاندارمری و عملیات نیروهای امنیتی، موفق به سرکوب این جنبش شد. پس این سرکوبی بود که خسروانی، با وجود اینکه تنها یک سال از دریافت درجه سرگردی‌اش گذشته بود، به درجه سرهنگی نائل آمد و نشان درجه یک پاس را دریافت کرد.
 

سرلشکر پرویز خسروانی و سپهبد مالک (15 فروردین 1344)
شماره آرشیو: 5096-۱۱ع