منوچهر آگاه در 3 شهریور 1309 به دنیا آمد (پدرش مرحوم غلامرضا آگاه را که یزدی‌الاصل بود، پدر صنعت نوین پسته ایران می‌دانند. وی احداث باغات وسیع پسته رفسنجان را با جذب سرمایه یزدیها، باب کرد)². تحصیلات ابتدایی را در دبستان ایرانشهر کرمان و متوسطه را در دبیرستان البرز تهران گذراند. وی در سنوات تحصیلی همواره شاگرد اول بود و در امتحانات نهایی ابتدایی و متوسطه در کرمان و تهران بین کلیه داوطلبان رتبه اول را حائز شد و به دریافت مدال نائل گردید³. در اواخر 1327 به انگلستان رفت و در دانشگاه ساوت همپتون لندن مشغول تحصیل رشته اقتصاد سیاسی شد. در 1332 لیسانس گرفت و در دانشگاه کمبریج به تحصیل در دوره فوق لیسانس رشته اقتصاد سیاسی پرداخت. و در 1337 به دریافت درجه فوق لیسانس موفق شد⁴. هنگام تحصیل در کمبریج، رئیس انجمن مسلمانان دانشگاه مزبور بود و فعالیتی شایسته از خود بروز داد⁵. در همین ایام، دانشگاه کمبریج به وی پیشنهاد کرد، در سال اول رشته اقتصاد تدریس کند، ولی نپذیرفت؛ و در دانشگاه آکسفورد به تحصیل در دوره دکترا پرداخت. پایان‌نامه دکترای وی در مورد بانک شاهی و توسعه اقتصادیات ایرانی است که در 1338 گذرانید و در آن دانشگاه ریاست مجمع شرقیان را برعهده داشت.

 

پس از بازگشت به ایران، در 1338 با سمت کارشناس اقتصاد، در بانک ملی آغاز به کار کرد. در 1340 ریاست تحقیقات و آمار و اداره بررسی اقتصادی بانک مرکزی ایران را برعهده گرفت⁶. در این مدت وی تدریس اقتصاد را در مدرسه عالی بانک، و در بانک مرکزی ایران ریاست اداره بررسیها و آمار اقتصادی را به عهده داشت. علاوه بر مدرسه عالی بانک، در مدرسه عالی بازرگانی، دانشگاه ملی ایران، دانشگاه تهران و دانشکده صنعتی نیز تدریس می‌نمود⁷. از 1341 فصلنامه‌ای با نام مجله تحقیقات اقتصادی به زبان انگلیسی منتشر ساخت که به مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران اختصاص داشت و نشر آن تا 1354 ادامه یافت⁸. در بهمن 1342 از سوی صندوق بین‌المللی پول به عنوان کارشناس برای تأسیس بانک مرکزی به سرالئون رفت⁹. سه یا چهار سال تا بهار 1343، او رئیس تحقیق و پژوهش در بانک مرکزی ایران بود. او تعدادی اقتصاددان جوان تحصیلکرده در آمریکا و انگلستان را جذب نمود. آگاه در 1343 زمانی که معاون مدیرکل بانک مرکزی خداداد فرمانفرمائیان، یکی از افراد خود، دکتر بهمن آبادان را به ریاست بخش تحقیقات و پژوهش منصوب نمود، استعفا داد.

 

پس از ترک بانک مرکزی، دکتر آگاه به تدریس اقتصاد و بانکداری در برخی از انستیتوهای آموزشی، منجمله دانشگاه تهران و دانشگاه ملی پرداخت. او همچنین به بهبود موقعیت ایران در بانک توسعه آسیا کمک نمود و در این ارتباط نماینده ایران در گردهمایی سال 1343 کارشناسان  ECAFE در بانکوک بود. و در گردهمایی سالیانه بین بانکهای آمریکا در آسانسیون پاراگوئه در سال 1344 شرکت نمود¹⁰.

 

در مرداد 1344 در صندوق بین‌المللی پول به کار مشغول شد. وی از آبان 1347 سرپرستی دانشکده اقتصاد و ریاست مؤسسه تحقیقات اقتصادی را در دانشگاه تهران به عهده داشته است¹¹. در 1348 به عضویت هیأت مدیره بانک توسعه صنایع و معادن ایران و نیز، شورای ملی آموزش و پرورش و شورای عالی مؤسسه بانکداری ایران و هیأت‌امنای مؤسسه کار و تأمین‌اجتماعی درآمد¹². وی در سال 1352 معاون وزارت دارایی و در سال 1354 معاون امور سیاسی و پارلمانی و در سال 1356 به سمت وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه و عضو هیأت مدیره سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی منصوب گردید¹³.

 

جمشید آموزگار «دبیرکل حزب رستاخیز ملت ایران» و وزیر مشاور در کابینه مستعفی هویدا ــ از سوی شاه مأمور تشکیل کابینه شد و به عنوان نخست‌وزیر به کار پرداخت. او در شانزدهم مرداد 1356 اعضای هیأت دولت جدید را در کاخ سلطنتی رامسر به شاه معرفی کرد، و منوچهر آگاه را به عنوان وزیر مشاور در امور اجرایی انتخاب نمود¹⁴. در چند بار ترمیم کابینه وی، آگاه در سمت خود ابقا گردید. وی تا 4 شهریور 1357، (انحلال کابینه) متصدی سمت وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه بود. آگاه در طول خدمت اداری خود، در مقام نماینده ایران و کارشناس امور اقتصادی، در اجلاس و کنفرانسهای متعددی در داخل و خارج کشور، شرکت داشت؛ از جمله آنهاست: نماینده بانک ملی ایران در کنفرانس عالی بازرگانی؛ منشی کمیسیون ارز و پول، نماینده بانک ملی ایران در کنگره اعتبارات کشاورزی، نماینده بانک مرکزی ایران در اجلاس سالانه بانک توسعه بین امریکایی در اسونسیون (ASUNCION)(1965م/1344ش)؛ شرکت در اجلاس سالانه بانک توسعه بین امریکایی (مکزیکوسیتی) (1966م/1345ش)؛ نماینده بانک ملی ایران در مدرسه بین‌المللی بانکداری (هلند)؛ نماینده علی‌البدل موقت دولت ایران در جلسه سالیانه صندوق بین‌المللی پول؛ نماینده دانشگاه تهران در هیأت ‌امنای دانشکده بیمه تهران (1349-1351)؛ نماینده بانک مرکزی ایران در دومین کنفرانس منطقه‌ای بانکهای توسعه‌ای آسیا و کنفرانس کافه‌آ و سمینار بانکداری؛ شرکت در اجلاس سازمان توسعه صنعتی، متشکل از رؤسای مؤسسات توسعه و تحقیق (مونته بلو) (1970م/1349ش)، بلگراد (1972م/1351ش) ؛ نماینده علی البدل ایران در بیستمین دوره اجلاسیه اکافه (انجمن اقتصادی آسیا و خاور دور)؛ عضویت در گروه کارشناسان آنکتاد (گردهمایی تجارت و توسعه ملل متحده) در مورد معیارهای ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته در میان کشورهای توسعه‌یافته (ژنو)؛ نماینده ایران در کنفرانس توسعه سیاسی اقتصادی مربوط به نیروی دریایی در مسیر دریایی از اقیانوس هند، لندن 1351ش. شرکت در اجلاس یونیدو آی ـ اِی ـ دی ـ بی مربوط به ارزیابی پروژه واشنگتن 1353ش.

 

از وی کتابی به نام ملاحظاتی درباره توسعه اقتصادی ایران نوین و علم اقتصاد انتشار یافته و مقالاتی نیز از فرانسه و انگلیسی ترجمه، یا به آن زبانها تألیف کرده، که در نشریات مختلف به چاپ رسیده است¹⁵. آگاه در گوشه‌هایی از مقاله «برای آینده بهتر» را که در سال 1339 در مجله آینده نگاشتمی‌نویسد:

 

             هدف ما باید این باشد که ببینیم در شرایط ایران چگونه می‌توان مسیر فرهنگی کشور را طوری راهنمایی کرد تا جوانان ما صاحب خصائلی شوند که حداکثر استفاده از منابع خدادادی شده و مملکت با نهایت سرعت ترقی کرده و زندگانی ملت در جاده رفاه و سعادت پیشرفت کند.... از دیگر خصائلی که باید تشویق شود انصاف و ارفاق و عدم تبعیض استدر ممالکی مثل ایران طبقه تحصیلکرده و روشنفکر محدود است و قدرت دولت بسیار زیاد؛ بنابراین حمایت دولت ارزش مادی و معنوی فوق‌العاده دارد و احتمال آن دارد که آنها که به اصطلاح با جریان شنا کنند بسیار منتفع ‌شوند؛ و شناگران مخالف جریان به شدت تنبیه گردند. خطری که باید از آن اجتناب شود آن است که چنین وضعی پایه اخلاقی جوانان را سست و متزلزل خواهد کرد، ارزش پاکی، ایمان و صراحت را کم خواهد کرد، تملق و چاپلوسی و فرصت‌طلبی را قسمتی از اخلاق ما خواهد کرد. یک مستشرق مشهور یک وقت گفته بود که اگر ایرانیها یکصدم آنچه می‌گویند عمل می‌کردند آن وقت ایران، بهترین در جهان می‌شد. نه تنها ما باید کمتر داد سخن دهیم و بیشتر عمل کنیم، بلکه نوع تفکر ما نیز باید تغییر یابد. ما هنوز عادت داریم هر یک خود را عالم در جمیع امور بدانیم و در رشته‌هایی که هیچ اطلاع علمی نداریم اظهارنظر محکم و قطعی کنیم. باید به نسل جوان تعلیم داده شود که فکر و عملش را بر مبنای تحقیق و مطالعه و شاهد و دلیل قرار دهد. ¹⁶

 

از جمله حامیان دکتر آگاه در سیستم اداری دکتر رضا مقدم، جانشین مدیر کل سابق بانک مرکزی بود که در بانک بین‌المللی پول در واشنگتن نیز کار می‌کرد. از دوستان نزدیک دکتر آگاه، دکتر عبدالله طاهری یکی از تحصیلکرده‌های اقتصاد در ایالات متحده و برادر متولی مسجد گوهرشاد در مشهد را می‌توان نام برد. دکتر آگاه از نظر سیاسی، میانه‌رو بود. او معتقدبود که شاه باید سلطنت کند نه حکومت و قدرت باید به دست افراد جوان تحصیلکرده غربی باشد¹⁷. وی در شهریور 1391 در سن 82 سالگی در لندن درگذشت¹⁸.

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 

1. دولتمردان عصر پهلوی: به روایت اسناد ساواک، تدوین شورای نویسندگان مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات،ج 1(تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 138)، ص33

2. محسن جلال‌پور، «به یاد اقتصاددان بزرگ و بی ادعای کرمانی»، روزنامه دنیای اقتصاد (25 شهریور1391)، ص 3.

3. فدراسیون اطاقهای بازرگانی ایران 1346، نشریه پنجمین کنفرانس اطاقهای بازرگانی ایران 1348(تهران: اطاق بازرگانی تهران، ؟13)، ص 211.

4. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 1 (تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، سوره مهر، 1381)، ص294.

5. باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظام معاصر ایران، ج 1 (تهران: نشر گفتار، نشر علم، 1380)، ص 28 .

6. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ص 294.

7. فدراسیون اطاقهای بازرگانی ایران 1346، ص 211.

8. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ص 294.

9. علی‌اصغر سعیدی، فریدون شیرین کام، موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی: زندگی و کارنامه حاج محمدتقی برخوردار (تهران: گام نو، 1388)، ص 385.

10. اسناد لانه جاسوسی آمریکا: مجموعه اسناد منتشرنشده دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ج 8 (تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1386)، ص155.

11. فدراسیون اطاقهای بازرگانی ایران، 1346، ص 211.

12. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ص 295.

13.شمس پهلوی (تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1385)، ص 223.

14. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، روزشمار انقلاب اسلامی جلد اول 1/1/1356 تا 6/6/1356 (تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، 1376)، ص 446.

15. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ص 295.

16. محسن جلال‌پور، ص 3.

17.اسناد لانه جاسوسی آمریکا: مجموعه اسناد منتشرنشده دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ص 158.

18. fa.wikipedia.org/wiki/