نهضت مبارزه با رژیم پهلوی و پس از آن تلاش در راستای نهادینه‌سازی و تئوریزه کردن اصول حکومت اسلامی، سنتی ریشه‌دار در میان علمای اسلامی است؛ یکی از این علما، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی است که قطعا از متقدمین مبارزه علیه رژیم پهلوی و از افراد مؤثر نهضت امام خمینی(ره) بود که سابقه طولانی مبارزاتی داشت. ربانی شیرازی علاوه بر مبارزه با رژیم پهلوی، در مقابله با گروه‌های التقاطی و حفاظت از کیان انقلاب اسلامی هم بسیار فعال بود و با دقت نظر مواضع و عملکرد آنها را مورد توجه قرار می‌داد.
تولد و کودکی
آیت‌الله ربانی شیرازی همچنان که به پسوند نیز عیان است زاده شیراز در سال ۱۳۰۱ش است؛ سنت دیرینه آن زمان به‌ویژه در میان خانواده علما این بود که فرزندان از بدو آغاز به تحصیل، به صورت معمول به کسب و کار به‌ویژه حرفه پدری نیز روی می‌آوردند و این مسئله در مورد آیت‌الله ربانی شیرازی نیز صادق بود. تحصیل روزانه در مدرسه آقاباباخان که جزء مدارس معروف وقت شیراز در زمینه علوم دینی بود و فعالیت و کار عصرگاهی در بازار وکیل شیراز روزهای کودکی و سپس نوجوانی ربانی شیرازی را رقم زد.۱
مهاجرت به قم
همچون بسیاری دیگر از علمای زمان، آیت‌الله ربانی شیرازی نیز پس از کسب علوم مقدماتی در شیراز، مسیر مهاجرت را در پیش گرفت و به سیره بسیاری دیگر از علما، نخستین مقصد وی برای مهاجرت، شهر قم بود. در آن زمان مرجعیت عالم تشیع با
آیت‌الله العظمی بروجردی بود و فرصت تلمذ برای آیت‌الله ربانی شیرازی نزد ایشان فراهم شد. ورود آیت‌الله بروجردی به قم سرآغاز تحولی عظیم در مرجعیت شیعه شده بود؛ زیرا تا پیش از ایشان تصور این بود که زعیم حوزه نجف مرجع اعلای شیعه است، اما در دوران زعامت ایشان این تصور عملا باطل شد۲ و از سوی دیگر فرصت مغتنمی برای طلاب جوانی همچون آیت‌الله ربانی شیرازی فراهم گردید تا از محضر وی کسب فیض کنند.
ورود عملیاتی به میدان مبارزه
پس از رحلت آیت‌الله بروجردی رژیم با نامه‌نگاری با
آیت‌الله حکیم در عراق خواست «در ایران نبودن» و «ایرانی نبودن» مرجع تقلید در اولویت باشد،۳ اما بلافاصله هم‌زمان برخی از روحانیون به انجام فعالیت‌هایی برای خنثی کردن این توطئه پرداختند.۴ از جمله علمایی که با این طرح مخالفت کردند، آیت‌الله ربانی شیرازی بود.
آیت‌الله ربانی شیرازی در این زمان ضرورت کار تشکیلاتی در میان علما و ضرورت گردهم آمدن علما را نیز کلید زد. ایشان در این مورد می‌گوید: «چون خبر داشتم که شاه اقدامات ضد اسلامى خود را با وفات آیت‌الله بروجردى شروع مى‌کند لذا پس از وفات ایشان مدرسین را دعوت کردم در منزل آقاى حرم‌پناهى و چند جاى دیگر و پیشنهاد انتخاب مرجع واحد را مطرح کردم و در مقام نظرخواهى پیشنهاد مرجعیت آقاى خمینى(ره) را دادم. در آن جلسه این مطلب به ذائقه خیلى‌ها خوش نیامد و قبول ننمودند».۵
کادرسازی عملیاتی
متعاقب مطرح شدن تز حکومت اسلامی از سوی امام راحل، شکل و شمایل مبارزات انقلابی نیز از سوی مبارزان جهت‌دار شد و آیت‌الله ربانی شیرازی نیز متأثر از ایده حکومت اسلامی امام، به آموزش و تربیت نیرو و کادرسازی انقلابی دست زد. یکی از کادرهای مرتبط با فعالیت‌های آیت‌الله ربانی شیرازی،
گروه ابوذر بود که متعاقب دستگیری اعضای این گروه، آیت‌الله ربانی شیرازی نیز توسط ساواک دستگیر شد، اما در جریان شکنجه‌های متعدد مدرک و اعترافی از آیت‌الله ربانی عاید ساواک نشد.۶
انتقال به زندان قصر
پس از این ماجرا آیت‌الله ربانی شیرازی به زندان قصر در تهران منتقل شد. از مهم‌ترین اتفاقات رخ‌داده در این برهه در زندان قصر این بود که آیت‌الله ربانی شیرازی مبتکر برپایی نماز جماعت اول وقت صبح در میان زندانیان شد؛ مسئله‌ای که اصلا به مذاق رژیم و مسئولان زندان خوش نیامد و فشارها و قساوت‌ها با آیت‌الله ربانی شیرازی به عنوان بنیان‌گذار این حرکت بیشتر شد.
فعالیت تحقیقاتی در زندان
با وجود مصائبی که زندان برای آیت‌الله ربانی شیرازی داشت، به دلیل طولانی بودن نسبی مدت زمان حضور ایشان در زندان، فرصت مغتنمی نیز برای فعالیت‌های تحقیقاتی از سوی ایشان فراهم شد. در این زمان، تحقیقات و تعلیقاتی بر چند کتاب از جمله «وسائل‌الشیعه» از سوی آیت‌الله ربانی شیرازی نگاشته شد.۷
مأموریت‌های پس از انقلاب اسلامی
انقلاب اسلامی ایران با مبارزات مستمر مردمی و با رهبری امام راحل به پیروزی رسید. پس از استقرار نظام اسلامی چالش‌های متعددی رخ داد و در این میان یاران آزمون پس‌داده امام راحل به اقتضای شرایط و با حکم امام در مناطق مختلف کشور حضور پیدا کردند. آیت‌الله ربانی شیرازی نیز به عنوان یکی از متقدمین نهضت اسلامی و از یاران دیرین امام، در این برهه مورد وثوق امام خمینی(ره) قرار گرفت و به دلیل شرایط خاصی که کردستان و آذربایجان در ابتدای پیروزی انقلاب داشتند به این دو منطقه عازم شد.
اوضاع کردستان در این میان بغرنج‌تر بود و آیت‌الله ربانی شیرازی در مدت حضور خود در کردستان پیشنهاداتی مانند عملیات پاکسازی، تقویت پادگان‌ها و پاسگاه‌ها و تقویت روحیه پرسنل و تنبیه و اخراج متخلفان، رسیدگی به وضع عشایر و روحانیون و طلاب اهل سنت و جماعت و دستگیری افراد خائن و ضد انقلاب ارائه نمود که البته دولت موقت در اجرا و عملیاتی کردن بسیاری از آنها اهمال کرد.
حضور در آذربایجان و فارس
مشابه حضور در کردستان، آیت‌الله ربانی شیرازی به فرمان امام راحل در آذربایجان نیز حضور پیدا کرد تا شاهد اوضاع از نزدیک و ساماندهی امور باشد. روشنگری‌های آیت‌الله ربانی شیرازی در مدت حضور در آذربایجان سبب شد تا بسیاری از خدعه‌های حزب خلق مسلمان که در منطقه فعال بود، نمایان شود و در نتیجه این روشنگری‌ها مردم عناصر ضد انقلاب و ضد خلق مسلمان را از مراکز رادیو و تلویزیون تبریز، که مدتی بود در اشغال و تصرف آنها قرار داشت، بیرون ریختند. متعاقب این مسائل، آیت‌الله ربانی شیرازی دوره مشابهی را نیز در استان زادگاه خود، یعنی فارس، به ساماندهی مسائل در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی پرداخت و بار دیگر توانمندی سازمانی ایشان در ابتدای انقلاب به منصه ظهور رسید.
مقابله با گروه‌های التقاطی
آیت‌الله ربانی شیرازی چه در دوران تبعید و حضور در زندان و چه در دوران پس از پیروزی و استقرار انقلاب اسلامی ایران، در کنار مبارزه عملیاتی و در صحنه، مبارزه فکری را نیز در دستور کار قرار داده بود و آماج اصلی حملات ایشان متوجه گروهک‌های منافقین بود که بسیاری از پایه‌های لرزان تئوری‌های آنها را در عمل نمایان می‌کرد.
باید به یاد داشت که فعالیت گروه‌های مرتبط با چپ و حجم تبلیغات و شعارهاى گروه‌هاى چپ در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گسترش روزافزونی پیدا کرده بود و در این میان روشنگری‌های امثال آیت‌الله ربانی شیرازی نقش مؤثری در برملا شدن نقشه‌های آنان داشت و البته که کینه‌ای نیز از سوی منافقین از آیت‌الله ربانی شیرازی در همین برهه گرفته شد.
ترور نافرجام آیت‌الله
مشخص بود فعالیت‌های روشنگرانه پس از انقلاب آیت‌الله ربانی شیرازی از سوی گروه‌های التقاطی بی‌جواب نمی‌ماند؛ سال ۱۳۶۰ آیت‌الله ربانی در مسیر بازگشت از جهاد سازندگی، هدف حمله تروریستی قرار گرفت که البته نافرجام باقی ماند؛ تروری که سبب شد امام راحل نیز در پیامی به ایشان عنوان کنند این قبیل ترورها و برخوردها با روحانیون متعهد، برنامه منحرفین است و برای آیت‌الله ربانی شیرازی آرزوی سلامت کردند.۸
رحلت
آیت‌الله ربانی شیرازی به واسطه حضور در شورای نگهبان و مجلس خبرگان رهبری، دائم در مسیر شیراز به تهران و بالعکس در حرکت بود و سرانجام در سال ۱۳۶۰ که برای حضور در جلسات شورای نگهبان عازم تهران بود به دلیل واژگونی اتومبیل به درمانگاه منتقل شدند، اما ساعاتی بعد این مجاهد انقلابی متعهد از دنیا رفت.
فرجام سخن
آیت‌الله ربانی شیرازی جزء متقدمین نهضت انقلاب بود که در دوران پیش از انقلاب متحمل مرارت‌های متعدد همچون زندانی شدن در زندان شاه نیز شد؛ پس از انقلاب نیز در شورای نگهبان و مجلس خبرگان به ایفای نقش پرداخت و در ابتدای پیروزی انقلاب نیز به واسطه اعتماد امام به ایشان در استان‌هایی چون فارس و کردستان و آذربایجان حضور پیدا کرد و به ساماندهی مسائل در آنها پرداخت.
