«آیین اسلام» نام هفته‌نامه‌ای بود که به مدیریت نصرت‌الله نوریانی از سال 1323 در تهران منتشر می‌شد، اما در روزهای پایانی سال 1334 بر اثر واقعه‌ای که در دفتر این نشریه رخ داد، چاپ آن تعطیل و به بعد از انقلاب موکول شد
مطبوعات آینه‌ای از وقایع روزگار خود هستند؛ به گونه‌ای که در این آینه می‌توان تصویر بسیاری از وقایع آن زمان را مشاهده کرد. بررسی مطبوعات به‌عنوان منابع دست اول تاریخی به‌ویژه در دوره معاصر از مباحثی است که گوشه‌های نهفته‌ای از حیات اجتماعی جامعه را مورد مداقه قرار می‌دهد. با واکای اخبار، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقالات و تصاویر موجود در این نشریه‌ها وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی جامعه زمان انتشار آنها نیز تا حدود زیادی شناخته می‌شود. از این منظر مطبوعات و اطلاعات مندرج در آن، مهم‌ترین ابزار هر پژوهشگر برای شناسایی رویدادها و وقایع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه، یک طبقه و گروه خاص می‌باشد.
اولین و مهم‌ترین نشریه دینی دوره پهلوی دوم مجله «آیین اسلام» بود که به مدیریت نصرت‌الله نوریانی به مدت یک دهه (1323-1334ش) در تهران منتشر می‌شد. هدف اولیه این نشریه، دفاع از اسلام، مذهب تشیع و ارزش‌های دینی در مقابله با اندیشه و افکار جریان‌های انحرافی در جامعه، بهخصوص جریان کسروی و حکمی‌زاده بود. در ادامه مقاله به معرفی مدیرمسئول و سردبیر، هیئت تحریریه، شکل ظاهری و محتوایی مجله پرداخته می‌شود.
نصرت‌الله نوریانی؛ مؤسس، مدیرمسئول و سردبیر هفته‌نامه آیین اسلام
نصرت‌الله نوریانی فرزند محمد در سال 1292ش در تهران متولد شد. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی به شغل آزاد روی آورد. او در سال 1323ش یک مؤسسه مطبوعاتی برای نشر معارف اسلامی تأسیس کرد و نشریه آیین اسلام را انتشار داد.1 نصرت‌الله نوریانی در دوازده سال انتشار آیین اسلام افزون بر چاپ این هفته‌نامه، خدمات دیگری نیز به‌انجام رساند. در سال 1325 شرکت سهامی مطبوعات دینی را به همراه چند نفر دیگر تأسیس نمود. مؤسسین اولیه این شرکت عبارت بودند از: نصرت‌الله نوریانی، مرتضی نوریانی، محمد نوریانی، امیر فرازمند و علی‌اکبر منتظمی.2 هدف اصلی شرکت سهامی مطبوعات «تنویر افکار، و تحکیم اتحاد و یگانگی و تقویت ایمان و انتشار حقایق و احیای معالم دین مبین اسلام» با «ترجمه و نشر کتب دینی به زبان پارسی» بود.3 در اسفند 1325 هیئت مدیره شرکت، نصرت‌الله نوریانی را به عنوان مدیر عامل انتخاب کردند.4 در فروردین 1327 نصرت‌الله نوریانی، مدیر هفته‌نامه آیین اسلام، به اتفاق سیدمحمدعلی تقوی، مدیر نشریه «دنیای اسلام»، عطاءالله شهاب‌پور، مدیر نشریه «نور دانش»، عبدالکریم فقیهی شیرازی، مدیر نشریه «پرچم اسلام» انجمن مطبوعات دینی را تأسیس کرد.5 مجله آیین اسلام تا پایان سال 1334ش منتشر می‌شد و در این سال بر اثر آتش‌سوزی دفتر این نشریه، تعطیل شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نوریانی در سال 1358 تصمیم گرفت بار دیگر روزنامه آیین اسلام را انتشار دهد. از مردادماه 1358 چهار شماره آن چاپ شد که روی جلد شماره دوم آن تصویر آیت‌الله شریعتمداری، دو شماره متوالی تصویر امام خمینی و آخرین آنها تصویر آیت‌الله طالقانی چاپ شد.6 نوریانی در آبان همان سال و پس از انتشار شماره چهارم دوباره نشریه را تعطیل کرد. نصرت‌الله نوریانی در سال 1376 درگذشت.7
مشخصات شکلی و ظاهری:
مجله آیین اسلام اولین و پیشروترین مجله دینی در دهه 1320 بود. هدف اولیه این نشریه، دفاع از اسلام در مقابل جریانات انحرافی غیردینی در جامعه، بهخصوص جریان کسروی‌گری و مبارزه با اندیشه‌های انحرافی وی بود. نخستین شماره مجله آیین اسلام در 1 فروردین 1323 در هشت صفحه در قطع خشتی کوچک 21×29 منتشر شد. صاحب‌امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر آن نصرت‌الله نوریانی بود. محل اداره مجله آیین اسلام خیابان فردوسی، کوچه سام و شماره تلفن آن 8919 بود. بهای تک‌شماره 30 ریال و بهای اشتراک سه‌ماهه 50 ریال، شش‌ماهه 100 ریال و سالیانه 200 ریال بود. این نشریه در روزهای شنبه در چاپخانه تابان منتشر می‌شد.8
هیئت‌تحریریه و نویسندگان
بیشتر نویسندگان این مجله روحانیون و نیروهای مذهبی بودند که حوادث مشروطیت و دوران دیکتاتوری ضد مذهبی رضاشاه را درک کرده بودند. این افراد بهترین نویسندگان مذهبی آن دوره بودند که براساس تجارب مشروطه و سپس دوره رضاشاه به دفاع از دین در برابر جریان‌های مخالف دین که میراث دوره مشروطه و رضاشاه بود پرداختند. سرمقاله و مقالات اصلی که نشان‌دهنده خط مشی فکری آن است به تبلیغ و دفاع از دین در برابر جریان‌های مخالف دین می‌پرداخت.
مجله آیین اسلام در دوران فعالیتش آثار و نوشته‌های بسیاری از نویسندگان مذهبی را دربرمی‌گرفت: نصرت‌الله نوریانی، محمدعلی ناصح، محمدعلی خلیلی، حجت‌الاسلام راشد، اسمعیل مرتضوی برازجانی، آیت‌الله محمدباقر پژوهش، حجت‌الاسلام خلیل کمره‌ای، ابوالقاسم حالت، سیدضیاءالدین تقوی شیرازی، محمد جناب‌زاده، حجت‌الاسلام خالصی‌زاده، آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله زاده تهرانی، حسینعلی گلشن، حاج سراج انصاری، محمدی اردهالی، سیدمحمدعلی داعی‌الاسلام، رحیم کرباسیان، امیر توکل کامبوزیا، سیداحمد برقعی، احمد منافی، سیدجواد شرافت، محسن فارسی، احمد رفیعی، فخرالدین حجازی، حسن نحوی، نورالدین حسینی، اکبر ترابی، علاءالدین علوی، و ...
محتوای مطالب
هفته‌نامه آیین اسلام در سال اول در 8 صفحه منتشر می‌شد. در صفحه اول در بالای صفحه آرم آیین اسلام، آیه شریفه «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام» (آل عمران، 19)، آدرس، تلفن، بهای حق اشتراک، تاریخ انتشار: روز و ماه و سال شمسی و قمری و شماره روزنامه و در درون متن، سرمقاله مدیر مسئول نصرت‌الله نوریانی را دربرمی‌گرفت. صفحه دوم به کتاب‌های فارسی مذهبی یا ترجمه کتاب‌های مرتبط با اسلام هر هفته یک صفحه به صورت ثابت و همچنین یک ستون ثابت رباعیات آقای ابوالقاسم حالت، ترجمه کلمات قصار امام علی(ع) اختصاص داشت. صفحه سوم، مهم‌ترین اخبار هفته داخله و خارجه هرکدام در یک ستون مجزا را دربرمی‌گرفت. در صفحه چهارم و پنجم، مقالات دینی و اخلاقی و آموزش مسائل اعتقادی و احکام چون: نماز جمعه، زکات، خمس، روزه، تقلید و حج و... که توسط علما و نویسندگان مذهبی در تبلیغ و دفاع از اسلام و مذهب نوشته می‌شد درج می‌گردید. صفحه ششم، به نظرات و انتقادات و پیشنهادات خوانندگان و نامه‌هایی که برای نشریه می‌فرستادند اختصاص داشت. در صفحه هفتم، پاسخ شبهات مطرح‌شده توسط جریان مخالف دین، و نقد ساختار حاکمیت مطرح می‌شد. صفحه هشتم به معرفی و تبلیغ انجمن‌ها، روزنامه‌ها و کتاب‌های مذهبی برای خوانندگان و فهرست مطالب روزنامه می‌پرداخت. این روزنامه در پایان هر فصل ویژه‌نامه‌ای در حدود 40 صفحه چاپ می‌کرد.
آن‌چنان‌که از محتوای مطالب در اکثر شماره‌های منتشرشده این روزنامه برمی‌آید، بیشترین مطالب درخصوص دین و مذهب به‌عنوان مهم‌ترین مسائلی می‌باشد که اجتماع ایرانی با آن سروکار داشته است. نصرت‌الله نوریانی در شماره اول آیین اسلام ضمن ذکر هدف خود از انتشار این مجله و سخن از دشواری‌های آن، هدف از انتشار را این‌گونه توصیف کرده است:
«روش ما اظهار عظمت اسلام و مرام ما ترویج این آیین مبین است. تنها آرزویی‌که داریم این است که بتوانیم به عالم اسلامی خدمتی کنیم و اخلاق و اطوار و آداب اسلام را گوشزد عالمیان و مخصوصا عامیان نماییم. ما در این وقت که خامه به‌دست گرفته و بدین خدمت همت گماشته‌ایم، از مسئولیت سنگین خود در راه نامه‌نگاری آگاه هستیم و می‌دانیم که یک نفر نامه‌نگار که بخواهد از روی ایمان و عقیده در راه اصلاح اخلاق جامعه‌ای قدم بردارد باید با چه مشکلاتی مواجه شود مخصوصا در محیطی‌که مدت‌هاست دین منهدم شده و آثار آن مندرس گردیده و مشتی تعالیم فرعی‌که آلوده به‌خرافات است جانشین حقایق شده است، ولی چون با نیّتی صادق و قلمی بی‌آلایش و دلی پاک از هرگونه هوس و مملو از حب اسلامی قدم در این راه نهاده‌ایم کمال امیدواری را به موفقیت خود داریم و آن روز را به خود نوید می‌دهیم که مشاهده کنیم ایرانی یک‌بار دیگر در تحت لوای مقدس اسلام و تعالیم آن پا به دایره ترقی و تعالی نهاده وحدت ملی خود را که از چندین قرن به این طرف متکی بر دین بوده است باز به‌دست آورده. بدین جهت مرام خود را احیای معالم دین نهاده‌ایم؛ زیرا بر اثر مطالعه و تتبع در تاریخ سلف بر ما ثابت شده است که شرق عموما و ایران خصوصا با خداپرستی و دین‌داری زیسته و سعادت و خوشبختی این ملت در آن ادواری بوده است که از روی عقیده و ایمانی که در پرتو دین در آنها تولید شده است دست اتحاد و یگانگی به‌هم داده‌اند».9
نتیجه‌گیری
رضاشاه در دوره سلطنتش با مساعدت و همفکری روشنفکران سکولار و کشورهای بیگانه به مبارزه با دین، مذهب و روحانیت برخاست. در آن دوره افراد تجدیدنظرطلب دینی چون سیداحمد کسروی، علی‌اکبر حکمی‌زاده و محمدحسن شریعت سنگلجی با حمایت‌های رضاشاه آزادانه اندیشه‌های سکولاریستی، ناسیونالیستی و تجددگرایانه خود را در کتاب‌ها، رساله‌ها، مطبوعات، احزاب، به پیکره نظامی حکومت پهلوی وارد می‌کردند. پس از سقوط رضاشاه و از بین رفتن فضای اختناق و سرکوب، احزاب و انجمن‌های سیاسی مذهبی در کشور برای رسیدن به اهداف خویش به فعالیت پرداختند. در این دوره فعالیت‌های فکری و آثار مکتوب جریان تجدیدنظرطلب دینی در دشمنی با دین و مذهب و ارزش‌های دینی، علما و اندیشمندان اسلامی حوزه‌های علمیه و همچنین نیروهای مذهبی را به پاسخگویی واداشت. در چنین وضعیتی جریان مذهبی جامعه برای جبران و جلوگیری از تکرار اقدامات ضدمذهبی به رهبری عالمان دینی با تکیه بر معارف و احکام اسلام به مقابله فکری با جریان روشنفکر سکولار و سایر مسلک‌ها و احزابی که تضعیف‌کننده دین اسلام بودند پرداختند.
هفته‌نامه آیین اسلام از روزنامه‌های مذهبی در دهه‌های 1320 و 1330 بود که با هدف دفاع از اسلام و مذهب تشیع در مقابله با افکار جریان‌های انحرافی غیردینی در طی فعالیتش تأثیر مهمی در جامعه برجا گذاشت. صاحب امتیاز این هفته‌نامه آقای نصرت‌الله نوریانی و هیئت تحریریه تشکیل‌دهنده آن نیز با اندیشه و قلمی مذهبی کتاب‌ها و مقالاتشان را در این روزنامه منتشر می‌کردند. در واقع دو بعد «آگاهی‌دهنده» و «چالشی» آن هفته‌نامه نسبت به دین و مخالفت با جریان ضد دین بسیار قابل توجه می‌باشد. آن‌گونه که از مندرجات هفته‌نامه آیین اسلام در تمام شمارگان آن برمی‌آید، آیین اسلام مجله‌ای مذهبی و مردمی بود که با روش خبری به دفاع از دین و برقراری اخلاق اسلامی و اتحاد اسلامی می‌پرداخت.
پی نوشت:
1. جمعی از نویسندگان، اسنادی از مطبوعات ایران (1340-1320)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378، صص 37 و 128.
2. روح‌الله حسینیان، مطبوعات دینی، مطبوعات اسلامی، قم، مؤسسه اطلاع‌رسانی مرجع، 1382، صص 118-119.
3. آیین اسلام، س 3، ش 27، 1 مهر 1325، صص 4-7.
4. همان، س 4، ش 1، 4 اردیبهشت 1326، ص 13.
5. همان، س 5، 20 فروردین 1327، صص 3-4.
6. رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383، صص 146-147.
7. مسعود برزین، شناسنامه مطبوعات ایران از 1215 تا 1357، تهران، بهجت، 1371، ص 1؛ مطبوعات ایران از شهریور 1320 تا 1326، حسین ابوترابیان، تهران، اطلاعات، 1366، ص 19.
8. آیین اسلام، س 1، ش 1، 1 فروردین 1323، ص 1.
9. همان، صص 1-2. https://iichs.ir/vdccpxqs.2bq018laa2.html
