آیت‌الله علی قدوسی

آیت‌الله علی قدوسی در 12 مرداد 1306 در نهاوند از توابع استان همدان به دنیا آمد. پدرش ملا احمد از روحانیون آگاه و مجتهدین زمان خود بود. ملا احمد در سال 1277 پس از بیست سال تحصیل در نجف اشرف در محضر اساتیدی چون «میرزای شیرازی»، «آخوند خراسانی» و «میرزا حبیب الله رشتی» و احراز مقام اجتهاد به نهاوند برگشت و به خدمت مردم پرداخت.1
 
آیت‌الله علی قدوسی تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در نهاوند گذراند. در سال 1321 برای ادامه تحصیل دروس اسلامی به قم رفت. در ابتدا از درس آیت‌الله سید صدرالدین صدر بهره برد. وی درس خارج را نزد "آیت‌الله بروجردی" و "امام خمینی" و سایر علماء فرا گرفت و فلسفه و تفسیر را نزد علامه طباطبائی آموخت. شهید قدوسی به همراه بزرگانی چون امام موسی صدر و شهیدان بهشتی و مطهری در درس اصول فلسفه و روش رِئالیسم علامه شرکت می‌کرد. آیت‌الله قدوسی در سال 1334 با دختر علامه طباطبائی، نجم‌السادات طباطبائی ازدواج کرد. وی در سال 1341 به درجه اجتهاد نائل آمد و به تدریس در حوزه علمیه قم مشغول شد. 2
 
وی همواره در قبال مسائل اجتماعی و سیاسی عصر خود احساس مسؤلیت می‌کرد. در جریان نهضت ملی نفت، به دلیل نزدیکی فکری به فدائیان اسلام پیوست و با نواب صفوی همکاری داشت. در وقایع خرداد 1342 که به دستگیری و تبعید امام خمینی منجر شد، قدوسی به همراه دیگر علما به مبارزه با رژیم پهلوی پرداخت. در این زمینه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بیان می‌کند: "اولین همکاری همه جانبه و جدی‌ای که با مرحوم قدوسی داشتیم، در انتشار یکی از نشریات مخفی حوزه بود که در زمان بازداشت امام، در قیطریه منتشر می‌شد." 3 جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در پشتیبانی از نهضت امام خمینی اعلامیه‌‌هایی منتشر می‌کرد. در سال 1345 به دستور ساواک اعضاء جامعه مدرسین مورد تعقیب قرار گرفتند و آیت‌الله قدوسی نیز که یکی از اعضاء جامعه مدرسین بود دستگیر و زندانی شد. وی پس از آزادی، در تابستان 1345 به زادگاهش برگشت و از طریق سخنرانی به روشنگری اهداف نهضت امام خمینی پرداخت. ساواک پس از چندین بار تذکر سخنرانی او را تعطیل نمود و آیت‌الله قدوسی به قم مراجعت کرد.4 وی در سال 1345 مدیریت مدرسه حقانی را پذیرفت. هدف از تأسیس مدرسه حقانی: 1. تربیت طلاب فاضل، متدین و آشنا به مسائل جهان و ایران 2. تبدیل این مدرسه به یک الگو و گسترش برنامه‌های آن در سطح حوزه 3. کادر‌سازی برای آینده نهضت اسلامی را می‌توان نام برد. در یکی از اسناد ساواک به تاریخ 22/3/1355 درباره وضعیت مدرسه حقانی چنین آمده است:
... مدرسه حقانی، غالباً شاگردان داغ و حماسی و شاگردان خمینیسم دو آتشه تحویل می‌دهد، بلکه می‌توان گفت که در حوزه قم، شاگردان مدرسه حقانی در خمینیسم بودن نمونه هستند و در اکثر فعالیت‍ها شرکت دارند و از طرفی نیز اساتید و مدرسین این مدرسه، اغلب از علاقه مندان خمینی هستند. آنچه را که از مدرسه حقانی معروف است این است که می‌گویند تا کسی از مریدهای خمینی نباشد، آقای قدوسی برای تدریس در آن مدرسه قبول نمی‌کند، یعنی شرط می‌کند که استاد آن مدرسه از مریدهای خمینی باشد و اگر در لفظ و ظاهر هم چیزی نگوید، عملاً می‌بینیم اساتید آنجا همه از خمینیست‌ها می‌باشند... 5
 
با پیروزی انقلاب اسلامی شهید قدوسی بنا به ضرورت وارد کارهای اجرائی شد. وی هنگام ورود امام خمینی به ایران یکی از اعضای فعال کمیته‌ استقبال بود. در مورخه 4 اسفند ماه 1357 با حکم امام به عنوان قاضی دادگاههای انقلاب اسلامی انقلاب منصوب شد.
             جناب حجت‌الاسلام آقای قدوسی- دامت افاضاته
 بدین وسیله به جناب عالی مأموریت داده می‌شود که در دادگاههای انقلاب اسلامی که در تهران تشکیل می‌شود حضور به هم رسانده و متصدی مقام قضاوت شرعیه گردید. از خدای تعالی ادامه توفیقات همگان را خواستارم.
             روح‌الله الموسوی الخمینی  
 
امام خمینی در 15 مرداد 1358 آیت‌الله قدوسی را به عنوان دادستان کل کشور منصوب کردند. متن حکم دادستانی شهید قدوسی به شرح زیر است.
             جناب مستطاب حجت ‌الاسلام شیخ علی قدوسی- دامت افاضاته
بدین وسیله جناب عالی به سمت دادستانی کل انقلاب در سطح کشور منصوب می‌شوید، که از این تاریخ در کارهای دادستانی اقدام و شروع به کار نمایید و در هر حال احتیاط را کاملا مراعات فرمایید. از خدای ‌تعالی ادامه توفیقات جناب‌عالی را خواستارم.
             والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته
             روح‌الله ‌الموسوی ‌الخمینی  
 
آیت‌الله قدوسی پس از بر عهده گرفتن مسئولیت دادستانی کل کشور، اقدام به آزاد نمودن تعدادی از زندانیان و نیز لغو احکام مصادره‌ اموال برخی از اشخاص و شرکتها نمود. استدلال شهید قدوسی بر این استوار بود که افرادی که دستشان به خون کسی آلوده نشده و با خاندان پهلوی ارتباط نداشتند و تنها به دلیل داشتن مقام یا درجات بالای نظامی زندانی شده‌اند باید آزاد شوند. و همین طور معتقد بود مصادره اموال تنها در صورتی جایز است که فردی با زد و بند و تبانی، اموال بیت‌المال را در اختیار گرفته و به زن و فرزندانش منتقل کرده باشد و اینکه اموال هر فرد مجرم یا خائنی را حتی اموال موروثی وی را توقیف کنیم، خلاف شرع است. با اقدامات شهید قدوسی در دادستانی کل کشور اعتراضات زیادی از سوی افراد و گروهها صورت گرفت، اما وی تسلیم نشد و معتقد بود که به خاطر رضایت برخی افراد و گروهها نباید خلاف شرعی و قانونی در زندانی نمودن افراد و مصادره اموال اقدام نمود. 6
 
سرانجام در صبح روز شنبه 14 شهریور ماه 1360 آیت‌الله قدوسی بر اثر انفجار بمب در ساختمان دادستانی کل انقلاب توسط منافقین، مجروح و برای درمان به بیمارستان 501 ارتش منتقل شد، اما به دلیل شدت جراحات در ساعت 20:30 همان روز، به شهادت رسید.
 
امام خمینی در پی شهادت آیت‌الله قدوسی پیامی به شرح زیر صادر نمودند.
             بسم‌الله الرحمن الرحیم
             انا‌لله و اناالیه راجعون   
با کمال تأسف و تأثر، حجت‌الاسلام شهید قدوسی به دوستان شهید خود پیوست. شهید عزیزی که سالیان دراز در خدمت اسلام بود و اخیراً مجاهدات او در راه انقلاب بر همگان روشن است. اینجانب سالیان طولانی از نزدیک با او سابقه داشتم و آن بزرگوار را به تقوا و حسن عمل و استقامت و مقاومت و تعهد در راه هدف می‌شناختم. شهادت بر او مبارک، و قود الی‌الله و خروج از ظلمات به سوی نور بر او ارزانی باد. راهی است که باید پیمود و سفری است که باید رفت، چه بهتر که در حال خدمت به اسلام و ملت شریف اسلامی شربت شهادت نوشیدن و با سرافرازی به لقاء‌الله رسیدن و این همان است که اولیای معظم حق تعالی آرزوی آن را می‌کردند و از خدای بزرگ در مناجات خود طلب می‌کردند. ... 
            والسلام علی من‌اتبع ‌الهدی
            روح‌الله ‌الموسوی‌ الخمینی 7

شماره آرشیو عکس:1-57- 418م