شاید برای بسیاری، که به‌طور مرتب در باره اقدامات و گستره وسیع عملیات و فعالیت‌های سیا در گوشه‌ و کنار جهان اخبار و اطلاعاتی کسب می‌کنند و به‌درستی آن را در ردیف بزرگترین سازمانهای اطلاعاتی- جاسوسی جهان ارزیابی می‌کنند، تا حدی غافلگیرکننده باشد که بدانند، سیا (CIA) فقط حدود دو سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم تأسیس شده است!

«سازمان اطلاعات مرکزی» یا «آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا» موسوم به سیا (CIA) بر مبنای قانون امنیت ملی آمریکا مصوب اول ماه مه 1947/ 10 اردی‌بهشت 1326 کنگره آمریکا تشکیل شد. تا تشکیل نهایی سیا، آمریکا دارای نظام اطلاعاتی و امنیتی انسجام یافته صاحب اقتداری نبود. حداقل از هنگام پیروزی انقلاب آمریکا (1776م) و دوران ریاست جمهوری جرج واشنگتن (30 آوریل 1789- 4 مارس 1797) بدان‌سو، تلاش‌های متعددی برای شکل‌دهی دستگاه اطلاعاتی– امنیتی آمریکا صورت گرفته بود. اولین تشکیلات اطلاعاتی آمریکا که در سال 1775م پای در عرصه وجود نهاد و عمده وظایف آن هم مقابله اطلاعاتی با انگلیسیها بود «کمیته سری مکاتبات» نام داشت. در باره درجه کارآمدی این دستگاه اطلاعاتی آگاهیهای بسنده‌ای در اختیار نداریم. با این حال تا دوران جنگ جهانی اول تحول قابل اعتنایی در نظام اطلاعاتی– امنیتی آمریکا صورت نگرفت.
 
در آن برهه بود که انگلیسیها از طریق MI6 بر آن شدند بر تشکیلات اطلاعاتی– امنیتی آمریکائیان سروسامانی بدهند و به‌ویژه از فعالیت آن برضد روسیه بهره بگیرند. با این احوال تا تشکیل دستگاه اطلاعاتی منسجم و کارآمدی در آمریکا مدتها وقت لازم بود. در آستانه جنگ جهانی دوم فعالیتهای اطلاعاتی آمریکائیان هنوز از تمرکز لازم برخوردار نبود و حداقل سه تشکیلات مجزای از هم این مهم را، هر چند کمتر رضایت‌بخش، انجام می‌دادند: 1- وزارت خارجه که از شبکه اطلاعاتی خود اساساً در پوشش سیاسی و دیپلماتیک بهره می‌برد؛ 2- اداره اطلاعات نظامی؛ 3- اداره اطلاعات نیروی دریایی. به‌این سه دستگاه اطلاعاتی باید برخی فعالیتهای محدود اطلاعاتی مأموران آمریکایی را که در پوشش فعالیتهای انسان‌دوستانه در صلیب سرخ و نظایر آن انجام می‌دادند، افزود. بدین‌ترتیب، حداقل تا آغاز دوران جنگ جهانی دوم هنوز فعالیت سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا آماتور بود و وارد مرحله فعالیت حرفه‌ای جاسوسی و اطلاعاتی نشده بود.
 
با آغاز جنگ جهانی دوم که با وقوع برخی حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی برای آمریکائیان همراه شد، رهبران آن کشور در صدد برآمدند دستگاه اطلاعاتی-امنیتی و جاسوسی انسجام‌یافته و در عین‌حال کارآمدی را که در اندازه‌های جهانی فعالیت کند، طراحی و سازماندهی کنند. فقط پس از پایان جنگ جهانی دوم و در مه 1947بود که تلاش‌های چندین ساله آمریکائیان که از کمک انگلیسیها و اینتلیجنس‌سرویس1 بهره فراوانی برده بودند، در نهایت به‌ثمر نشست و سیا(CIA) متولد شد.
 
با آغاز جنگ جهانی دوم، فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور آمریکا، سرهنگ ویلیام دونوان را مأمور ساخت که کلیه اطلاعات استراتژیک را گردآوری و تحلیل کند و در اختیار ریاست‌جمهوری و سایر مقامات مسئول قرار دهد و بدین‌ترتیب در «دفتر سرهنگ دونوان» نطفه اولیه سرویس اطلاعاتی جدید آمریکا، شکل گرفت. معهذا، در 7 دسامبر 1941حمله غافلگیرانه ژاپن به‌پایگاه بزرگ آمریکا در «پرل هاربور» (هاوائی) رخ داد که به‌نابودی این مرکز نظامی انجامید و بدین‌سان آمریکا وارد صحنه جنگ جهانی شد. در بررسی‌‌هایی که صورت گرفت، علت غافلگیری آمریکا در ضعف سیستم اطلاعاتی این کشور تشخیص داده شد و در نتیجه به‌دونوان دستور داده شد که یک سازمان متمرکز اطلاعاتی تأسیس کند.
 
بدین‌ترتیب، در سال 1942توسط ژنرال دونوان (وی تا درجه سرلشکری رسید)، سازمان مرکزی اطلاعات نظامی آمریکا با نام «اداره خدمات استراتژیک» (OSS)2 تأسیس شد و تا پایان جنگ به‌کار خود ادامه داد. این سازمان از آنجا که فاقد حداقل تجربیات اطلاعاتی بود نخستین اعضاء خود را به‌انگلیس اعزام داشت تا در پایگاههای اینتلیجنس‌سرویس آموزش و تجارب اولیه را کسب کنند.
 
فعالیت (OSS) چهار سال بیش به‌طول نکشید و با پایان جنگ، در سال 1946 به‌دستور پرزیدنت ترومن منحل شد و بر شالوده آن سازمانی به‌نام  «گروه مرکزی اطلاعات» (CTG)3 ایجاد گردید. فعالیتهای ادگار هوور، بنیانگذار و رئیس مقتدر F.B.I که از توسعه یک سازمان رقیب هراس داشت، از مهمترین عواملی بود که انحلال (OSS) را سبب شد. معهذا، با گسترش تمایلات امپریالیستی در محافل حاکمه آمریکا، نیاز به‌سازمانی که جهان را زیر پوشش جاسوسی و توطئه‌گری خود قرار دهد بر رقابتهای هوور فائق آمد و در نتیجه بر مبنای قانون امنیت ملی مصوبه کنگره آمریکا، در اول مه 1947 «آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا» (سیا)4 تاسیس شد.
 
تا قبل از تأسیس سیا که حیطه وظایف آن عمدتاً به‌هدایت سیاستهای اطلاعاتی و امنیتی و ضدجاسوسی آمریکا در نقاط مختلف جهان مربوط می‌شد (FBI)5 تنها سازمان پلیسی– امنیتی آن کشور محسوب می‌شد که اساساً عهده‌دار حفظ امنیت و مراقبتهای پلیسی–اطلاعاتی در داخل آمریکا بود و تاریخ تأسیس آن به‌سال 1922م/ 1301ش باز می‌گشت.از هنگام تاسیس سیا در سال 1947 تا پایان سال 1987م یازده تن به‌شرح زیر در رأس آن قرار گرفتند:1-دریادار هیلن کوتر (اول مه 1947-7 اکتبر 1950)؛ 2-ژنرال بیدل اسمیت (7 اکتبر 1950-9 فوریه 1953)؛ 3- آلن دالس (26 فوریه 1953-29 نوامبر 1961؛ آلن دالس بنیانگذار واقعی و «پدر سیا» محسوب می‌شود؛4-جان مک‌کن (29 نوامبر 1961-28 آوریل 1965)؛ 5-دریابان ویلیام ربورن(28 آوریل 1965-30ژوئن 1966)؛6-ریچارد هلمز (30 ژوئن 1966- 2 فوریه 1973)؛7-جیمز سلزینگر (2 فوریه 1973-1 ژوئیه 1973)؛8-ویلیام کلبی (4 سپتامبر1973-30 ژانویه 1976)؛9-جرج بوش (30ژانویه 1976-20 ژانویه 1977)؛ 10-دریاسالار استانسفیلد ترنر (9 مارس 1977-20 ژانویه 1981)؛ 11-ویلیام کیسی (28 ژانویه 1981-مه 1987).
 
تا هنگامی که در ژانویه 1978 طبق مصوبه مجلس نمایندگان آمریکا سیا رسماً در رأس جامعه اطلاعاتی آمریکا قرار گرفت، برخی رقابتها و مشکلات میان آن با دیگر سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و به‌ویژه FBI  و NSA بروز می‌کرد. از آن پس سیا جایگاه بلامنازعی در امور اطلاعاتی و امنیتی آمریکا (بالاخص در خارج از مرزهای آن کشور) کسب کرد و ریاست آن مقام مدیر اطلاعات مرکزی (DCI)6 آمریکا را به‌دست آورد که بر اساس آن وظیفه کنترل اداری و عملیاتی و تنظیم بودجه سایر سرویسها نیز تحت مدیریت او قرار می‌گرفت. برغم این که رئیس سیا رسماً عضوی از کابینه آمریکا محسوب می‌شود اما در حیطه عمل در برابر دولت مسئولیتی بر عهده نمی‌شناسد و ارتباط مستقیمی با شخص رئیس‌جمهور داشته و صرفاً طی جلسات شورای امنیت ملی 7 آمریکا کلیات اطلاعات خود را ارائه می دهد.
 
تا دو سه دهه گذشته گفته می‌شد: سیا بیش از 50000تن کارمند رسمی آمریکایی دراختیار دارد که بیش از دو سوم آن در خارج از خاک آمریکا فعالیت می‌کنند. تعداد کارمندان ستاد مرکزی سیا در ایالت ویرجینیا به‌بیش از 10000تن بالغ می‌شود که تعداد بسیاری از آنان دارای تحصیلات عالیه دانشگاهی هستند. ستاد مرکزی چهار بخش کلی: 1-علوم و تکنولوژی؛ 2-لجستیک و تدارکات و ارتباطات؛ 3-اطلاعات؛ 4-نقشه‌ها و طرح ‌ها، را در بر دارد. بودجه سیا بیش از چهار برابر بودجه‌ای است که به‌وزارت امور خارجه آمریکا اختصاص داده می‌شود. بودجه این سازمان هر ساله افزایش چشمگیری می‌‌یابد. طی سالهای پایانی دهه 1970 و اوایل دهه 1980م بودجه سیا از رقم 10 میلیارد دلار فراتر رفته بود. مرکز اصلی ستاد مرکزی سیا در ایالت ویرجینیای آمریکا واقع است.
 
سیا در مجموعه تصمیم‌سازیهای دولت و حکومت آمریکا نقش قاطعی بر عهده داشته است و بسیاری از طرح‌های اطلاعاتی- عملیاتی آن کشور در بخشهای مختلف جهان توسط این سازمان به‌مورد اجرا گذاشته شده است. به‌دلیل همین گستردگی حیطه عمل سیا، پژوهشگران، آمریکا را دارای دو نوع حکومت آشکار و مرئی و حکومت نامرئی و در سایه دانسته‌اند که این حکومت نوع دوم عمدتاً بر عهده سیا قرار داشته است. 
 
سیا با کودتای 28مرداد 1332و دیگر اقداماتش در حمایت از نظام استبدادگرا، قانون‌گریز، مردم‌ستیز و سلطه‌پذیر پهلوی حقوق اساسی مردم ایران را آشکارا پایمال کرده است .
 
این تعبیر تا جایی که به‌ایران مربوط می ‌شود، کاملاً مقرون به‌واقعیت بود. در جایی که سیا در بسیاری از تحولات فسادآور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران، در دوره پهلوی، نقش درجه اولی ایفا می‌کرد، شهروندان آمریکایی، هیچگاه، از این‌گونه فعالیتهای تبه‌کارانه سیا آگاهی نیافتند و احتمالاً هنوز هم جامعه آمریکا چنان‌که باید درک نکرده است که، سیا با کودتای 28مرداد 1332و دیگر اقداماتش در حمایت از نظام استبدادگرا، قانون‌گریز، مردم‌ستیز و سلطه‌پذیر پهلوی حقوق اساسی مردم ایران را آشکارا پایمال کرده است. آمریکاییان که از پس پرده نقش سیا در تحولات سیاسی و نیز رهبری دیپلماسی آمریکا در جهان خارج اطلاع بسیار اندکی داشتند نمی‌توانستند درک کنند که دستگاه وزارت امورخارجه آن کشور این فعالیت‌ها و اقدامات را به چه ترتیبی سازماندهی کرده و به مرحله اجرا درمی آورد. بنابراین، مدتها طول کشید تا مردم آمریکا تا حدی، از اقدامات به‌شدت غیرانسانی و فساد‌آور سیا در داخل و خارج از آمریکا اطلاع حاصل کنند.
 
سازمان سیا به‌سرعت در سراسر جهان شبکه‌های پیدا و پنهان خود را گسترد و نیروهای پرشماری را به‌خدمت گرفت که در اقصی نقاط جهان در جهت مقاصد و اهداف آن که به‌فعالیت مشغول هستند و شبکه تبلیغاتی–خبررسانی دامنه ‌داری وظیفه القای نفوذ، قدرت و حضور پررنگ و چشمگیر سیا در سراسر جهان را برعهده گرفته‌اند که در این میان بسیاری از رسانه‌های گروهی، نشریات و روزنامه‌های منتشره در آمریکا و سایر نقاط جهان هر یک به‌فراخور جایگاه و موقعیتی که دارند، نقشی اساسی در این مهم برعهده دارند. با اعمال چنین سیاست‌هایی بوده است تا سیا به‌عنوان بازوی اطلاعاتی– جاسوسی دولت و هیأت‌حاکمه آمریکا راه نفوذ و حضور آن کشور در دیگر مناطق جهان را هموار کند و بستری مناسب برای تحکیم موقعیت آمریکا در کشورهای هدف ایجاد نماید .
 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Intelligence Service
2. OSS)office of strategic services
3. CTG)Central Intelligence Group
4. CIA)Central Intelligence Agency
5.ا داره تحقیقات فدرال و یا پلیس فدرال آمریکا:Federal Bureau of Investigation
6. Director of central Intelligence(DCI)
7. National Security Council