درباره چگونگی مواجهه جریان روشنفکری با قیامِ تاریخی 15 خرداد 1342 و تأثیر آن، دیدگاه‌ها و گمانه‌زنی‌های متفاوت و متضادی مطرح شده ‌است که در گستره‌ای از سکوت و انفعال تا مخالفت و انتقاد قرار می‌گیرد

حیات سیاسی و مبارزاتی آیت‌الله محمدرضا سعیدی، که با تشکیل یک حلقه آموزشی در مسجد موسی بن جعفر تهران، مبارزه فکری، مذهبی و فرهنگی خود علیه رژیم پهلوی را سامان بخشید، بسیار کوتاه بود، اما شهادت او محرکی قوی برای فعالیت‌های مبارزاتی به‌شمار می‌آید

در سال 1300ش، هنگامی‌که آیت‌الله حائری در مسیر سفر خود به مشهد، راهی قم شد، به اصرار علما و فضلای این شهر به‌ویژه آیت‌الله محمدتقی باقی یزدی در قم ماندگار شد و این ماندگاری باعث شد قم بسیار متفاوت از آن چیزی شود که پیش از آن بود

پس از کودتای 1299، میان رضاخان سردار سپه و قوام‌السلطنه، رئیس‌الوزرا، بر سر مسئله ژاندارمری تنشی پدید آمد که در نهایت، با شکست قوام و سقوط کابینه او پایان یافت

میل و حرص رضاشاه به تصاحب زمین چنان گسترده و آشکار بود که از چشم ناظران و دولت‌های خارجی نیز پنهان نماند؛ به‌گونه‌ای که یک روزنامه فرانسوی از وی با عنوان «جانور زمین‌خوار» یاد می‌کند؛ همچنین در اوایل سال 1311، سفارت بریتانیا در یکی از گزارش‌های خود می‌نویسد: رضاشاه «حرص غریبی نسبت به زمین دارد»، طوری که همه خانواده‌ها را روانه زندان می‌کرد مگر اینکه با فروش املاکشان به وی موافقت کنند...