«کاغذ» از ابتدایی‌ترین شکل آن (پاپیروس مصری) تاکنون همواره وسیله‌ای بوده است برای ثبت اندیشه و احساس انسان. بسیاری از کاغذها میراث فرهنگی تاریخی یک جامعه به شمار می‌رود. از سویی آسیب‌پذیری این میراث...
«کاغذ» از ابتدایی‌ترین شکل آن (پاپیروس مصری) تاکنون همواره وسیله‌ای بوده است برای ثبت اندیشه و احساس انسان. بسیاری از کاغذها میراث فرهنگی تاریخی یک جامعه به شمار می‌رود. از سویی آسیب‌پذیری این میراث ارزشمند، انسان را بر آن داشت تا در جست وجوی راههایی باشد برای مصون داشتن کاغذ از آسیب زوال. امروزه مرمت و نگهداری اسناد به شیوه‌های علمی صورت می‌پذیرد، شیوه‌هایی که ماندگاری «اسناد تاریخی» را موجب می‌شود. اکنون به چرخه مرمت و نگهداری اسناد در «مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران» می‌پردازیم.
بخش حفاظت و مرمت اسناد، عکسها و کتب
حفاظت و نگهداری اسناد و مدارک شامل تدابیر پیشگیری‌کننده و بازسازی پس از بروز آسیب است. فعالیت این بخش به شرح ذیل می‌باشد:
الف. پیشینه اولیه اسناد و مدارک
اسناد به صور مختلف به مؤسسه ارائه می‌گردد. اولین اقدام برای کلیه اسناد و کتب و عکسها سازماندهی است.
سازماندهی اولیه اسناد و مدارک
ب. آسیب‌شناسی و نمونه‌برداری
ضایع شدن اسناد مکتوب غالباً نتیجه صدماتی است که به صور گوناگون به این اسناد وارد می‌شود. این عوامل به طور مختصر به شرح زیر است:
مکانیسمهای اصلی ضایع شدن
I. کاغذ
1 . هیدرولیز اسیدی
II. عوامل اقلیمی
الف. صدمات فیزیکی
ب . صدمات شیمیایی
ج . صدمات زیست‌شناختی
III. نور
الف. منابع طبیعی
ب . منابع مصنوعی
الف. عوامل درونی
ب . عوامل بیرونی
IV. عوامل شیمیایی
تمامی این آسیبها امروزه به خوبی شناخته شده‌اند و ابزاری برای رهایی از آنها قبل از آنکه خطر واقعی پیش بیاید موجود است. آسیب‌شناسی مرحله‌ای است برای مشخص نمودن ضایعات و با توجه به نتایج به دست آمده برنامه درمان تدبیر می‌گردد. ضایعات وارده عموماً از دو دیدگاه کلی تحت بررسی قرار می‌گیرد:
با توجه به طبقه‌بندی فوق در مرحله درمان ضایعاتی که در دسته اول جای می‌گیرند بیشتر مورد بررسی و درمان قرار می‌گیرد. از جمله آسیبها در این رده صدمات زیست‌شناختی و هیدرولیز اسیدی است. بنابر این در مواردی که صدمات زیست‌شناختی مشاهده می‌گردد از روی سند نمونه‌برداری می‌شود و تحت آزمایش کشت قرار می‌گیرد.
تصویر کلنی قارچ
ج . ضدعفونی و بخوردهی
یکی از اقدامات اساسی و مؤثر به منظور جلوگیری از شیوع عوامل بیولوژیکی ضدعفونی و بخوردهی اسناد، کتب و عکسها در اتاقک بخوردهی است.
د . تعیین اسیدیته
بین اسیدی شدن کاغذ و از دست رفتن استحکام آن همبستگی نزدیکی وجود دارد. شکنندگی کاغذ در واقع کاهش توان تاشدگی آن است که تا حدی به الیاف کاغذ بستگی دارد.
سلولز در مقابل رطوبت و اسیدی بودن محیط از طریق «هیدرولیز» از هم می‌پاشد. این واکنش به دلیل وجود محیط اسیدی در هوای آلوده یا مواد درون کاغذ روی می‌دهد. اسیدیته محیط با حضور یونهای هیدروژن مشخص و با علامت PH نمایش داده می‌شود.
فنون مختلفی برای اندازه‌گیری اسیدیته به کار می‌رود از جمله:
PH متر
PH
اصول این دستگاه براساس اختلاف پتانسیل است که به دو الکترود متصل است. یکی از این الکترودها شیشه‌ای است که نسبت به تراکم یونهای H+ حساس است. این دستگاهها قرائت دیجیتال مستقیم مقادیر اندازه‌گیری شده را ممکن می‌کنند. قبل از اندازه‌گیری آنها را باید با محلولهای با PH مشخص تنظیم کرد.
دستگاه متر دیجیتال جهت سنجش اسیدیته کاغذ
هـ . اسیدزدایی
اسیدزدایی را می‌توان مهمترین روند در حفظ به حساب آورد، زیرا از تداوم فساد، تجزیه‌پذیری و شکنندگی کاغذ، با تشکیل نمکهای خنثی جلوگیری می‌کند.
خنثی‌کننده‌های اضافی به سادگی به موادی خنثی تبدیل می‌شوند به طوری که کاغذ دیگر تحت تأثیر تجزیه‌های آتی قلیایی قرار نمی‌گیرد. نمکهای خنثی‌کننده مذکور به عنوان عواملی قلیایی از هرگونه فساد اسیدی که ممکن است در آینده از منابع دیگری ناشی شود جلوگیری می‌کند.
اسیدزدایی
و . مرمت و استحکام‌بخشی
هدف مرمت، بازسازی فیزیکی و رفع عیب از سند از طریق ترمیم قسمتهای صدمه‌دیده و تغییریافته است. مرمت یعنی برگرداندن شرایط اولیه به سند. مرمت دربرگیرنده مداخله مستقیم به عنوان تنها وسیله ترمیم صدمات یا رفع آثاری است که سند در هنگام بازسازی غلط دستخوش آن شده است و تنها راهی است که سند از آن طریق حفظ می‌شود.
براساس این ضوابط معیارهای مرمت را می‌توان به شرح ذیل دسته‌بندی نمود:
مراحل مرمت: اقدامات مختلف با توجه به ویژگی سند مورد مرمت، تعیین و انتخاب می‌شود که عبارتند از :
تمیز و پاک کردن
چسبکاری
خشک کردن
مرمت بریدگیها و قسمتهای پاره شده
تکمیل قسمتهای از بین رفته در کاغذ
تحت فشار قرار دادن
انبار کردن
ز . کاغذهای مخصوص مرمت جهت استحکام‌بخشی و مرمت پارگیها و بریدگیها
مرمت کاغذ به کمک کاغذهای مخصوص مرمت (به صورت پرکننده و تکیه‌گاه) به همراه چسبها و مواد استحکام‌بخش مختلف با استفاده از ابزار ویژه انجام می‌پذیرد.
چسبدار کردن کاغذ تیشو
ح . تمیز و پاک کردن قسمتهای زائد و باز کردن مرمتهای قدیمی و استحکام‌بخشی با تیشو
در این مرحله گرد و غبار و لکه‌ها از روی سند (تا جایی که به آن آسیبی نرساند) برداشته می‌شود و چسبهای زائد که در مرمتهای قدیمی بر روی سند باقی مانده حذف می‌گردد.
شکل اولیه سند
تمیز و پاک کردن قسمتهای زائد و باز کردن مرمتهای قدیمی استحکام بخشی باتیشو
ت . خشک کردن و پرس کردن
این دو عمل پرداخت کامل سند محسوب می‌شود. پرس کردن باعث یکسان شدن سطح و باعث برگشت کاغذ به اندازه اصلی آن می‌شود و ابعاد اولیه‌اش را به دست خواهد آورد.
در این بخش از روش مکانیکی که همراه تنظیم گرما می‌باشد استفاده می‌گردد. این شیوه در اکثر آزمایشگاهها و کارگاههای مرمت متداول است.
مونتاژسازی
پایان پرسازی و مونتاژسازی سند دستگاه پرس
سند قبل از شروع مرمت سند بعد از پایان مرمت
ی. انبار کردن
حفاظت و نگهداری اسناد و مدارک شامل تدابیر پیشگیری‌کننده است. برای پیشگیری و مراقبت باید محیطی مهیا شود که مواد آرشیوی را از آفتها مصون بدارد. کنترل دما و رطوبت، تصفیه هوای مخازن از گرد و غبار و گازهای مضر، نظافت مرتب و صحیح، کنترل نور خورشید، نورپردازی علمی، ذخیره‌سازی درست و پیشرفته و مراقبت جاری، از جمله عوامل پیشگیری‌کننده است.
مخزن نگهداری اسناد و مدارک https://iichs.ir/vdcdy209ayt0.62.html
